Những năm trở lại đây, lĩnh vực xét nghiệm HIV luôn được chú trọng và đổi mới nhằm phù hợp với nhu cầu của xã hội và hơn hết là để đáp ứng kịp thời với tình hình dịch HIV/AIDS. Đặc biệt, có thể kể đến là việc triển khai xét nghiệm nhiễm mới HIV trong y tế công cộng đã đóng góp to lớn vào Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030 của Chính phủ. Việc phát hiện sớm mới nhiễm HIV sẽ giúp người nhiễm tiếp cận điều trị sớm hơn, tránh làm lây lan trong cộng đồng, đồng thời thông qua hoạt động tư vấn bạn tình, bạn chích của người nhiễm mới sẽ tiếp tục phát hiện thêm các ca nhiễm khác hoặc cung cấp các chương trình dự phòng đối với những bạn tình, bạn chích chưa nhiễm HIV.

Ngày 09/6/2021, Bộ trưởng Bộ Y tế đã ký Quyết định số 2834/QĐ-BYT về việc Ban hành Hướng dẫn thực hiện xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV và sử dụng số liệu xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV trong phòng chống HIV/AIDS. Hướng dẫn này quy định phương pháp và kỹ thuật thực hiện xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV đồng thời sử dụng kết quả xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV trong tăng cường tư vấn xét nghiệm cho bạn tình, bạn chích chung của ca nhiễm mới HIV và cung cấp bằng chứng để đề xuất, triển khai các can thiệp dự phòng và điều trị phù hợp.

Xét nghiệm sàng lọc HIV trước sinh tại bệnh viện Sản Nhi Quảng Ninh

Nhiễm mới HIV là tình trạng nhiễm HIV được xác định sau khi HIV xâm nhập vào cơ thể đến trước 12 tháng hoặc xác định theo các dấu ấn sinh học quan sát được. Xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV: là phương pháp áp dụng các kỹ thuật xét nghiệm HIV để phân biệt một trường hợp đã khẳng định HIV dương tính là nhiễm mới hoặc nhiễm lâu.

Phương pháp phát hiện nhiễm mới HIV bao gồm: Xét nghiệm nhiễm mới HIV bằng sinh phẩm nhanh (sử dụng sinh phẩm nhanh để xét nghiệm sàng lọc phát hiện nhiễm mới HIV trong các mẫu đã được khẳng định HIV dương tính) và phương cách xét nghiệm nhiễm mới HIV (là sự kết hợp kết quả của một hay nhiều xét nghiệm khác nhau hoặc kết hợp kết quả các xét nghiệm với các thông tin lâm sàng để phân loại một trường hợp đã nhiễm HIV là nhiễm mới hay nhiễm lâu).

Xét nghiệm HIV giúp người nhiễm HIV sớm phát hiện tình trạng bệnh và sớm tiếp cận điều trị HIV , cụ thể như sau: Đáp ứng ở cấp độ quần thể: cung cấp dữ liệu cấp độ quần thể về nhiễm mới HIV để phân tích nhóm có hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV, xác định điểm nóng cần lập kế hoạch dự phòng và đáp ứng y tế công cộng. Đáp ứng ở cấp độ cá nhân: giúp nhân viên y tế xác định ưu tiên và tư vấn tăng cường, hiệu quả trong việc tìm ra các ca nhiễm HIV khác, kết hợp đồng bộ việc chăm sóc điều trị ngay, can thiệp dự phòng, chuyển gửi ưu tiên và giám sát chủ động.

Việc thực hiện tư vấn và xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV dựa trên các nguyên tắc: Tư vấn xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV được lồng ghép vào quy trình cung cấp dịch vụ tư vấn xét nghiệm HIV tại cơ sở y tế cho tất cả các đối tượng xét nghiệm HIV; Xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV chỉ được thực hiện tại các cơ sở y tế được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện khẳng định các trường hợp HIV dương tính theo quy định và với các mẫu đã có kết quả khẳng định HIV dương tính do cơ sở y tế gửi; Không nên thực hiện xét nghiệm nhiễm mới HIV đối với người có hành vi nguy cơ cao đang điều trị PrEP, người đã có kết quả xét nghiệm khẳng định HIV dương tính từ 01 năm trở lên; người nhiễm HIV đã từng hoặc đang điều trị ARV từ 01 tháng trở lên; Người nhiễm HIV có các biểu hiện lâm sàng của việc nhiễm trùng cơ hội, nhiễm HIV ở giai đoạn 3 hoặc 4.

CDC Quảng Ninh tổ chức các lớp tập huấn về Tư vấn xét nghiệm HIV cho cán bộ y tế chuyên trách

Ngoài ra, quy trình xét nghiệm nhằm phát hiện trường hợp nhiễm mới HIV hiện nay đang được thực hiện một cách bài bản, khoa học và nghiêm ngặt, bảo đảm độ chính xác, tính khách quan và tuân thủ chặt chẽ các quy định về bảo mật thông tin cá nhân. Theo đó, toàn bộ quy trình xét nghiệm nhiễm mới HIV được tiến hành qua nhiều bước cụ thể và tuần tự, bắt đầu bằng xét nghiệm khẳng định HIV, nhằm xác định chính xác tình trạng nhiễm của người được xét nghiệm. Sau khi có kết quả khẳng định dương tính với HIV, bệnh phẩm sẽ tiếp tục được thực hiện xét nghiệm phát hiện nhiễm mới bằng sinh phẩm nhanh, sử dụng các loại sinh phẩm đặc hiệu có độ nhạy cao, đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế Việt Nam phê duyệt.

Tiếp theo, để đánh giá mức độ hoạt động của virus trong cơ thể, xét nghiệm tải lượng HIV (HIV-RNA) sẽ được triển khai nhằm đo lường số lượng virus có trong máu. Đây là bước xét nghiệm quan trọng không chỉ để phân tích nguy cơ lây truyền mà còn có ý nghĩa trong việc biện luận và phân loại ca nhiễm là mới hay đã nhiễm từ trước đó. Sau khi có kết quả tải lượng, đội ngũ chuyên môn sẽ tiến hành phân tích biện luận kết quả dựa trên toàn bộ chuỗi thông tin lâm sàng, dịch tễ và xét nghiệm để xác định rõ đây có phải là trường hợp nhiễm mới HIV hay không. Cuối cùng, kết quả sẽ được ghi chép, lưu trữ có hệ thống, đảm bảo thông tin được bảo mật tuyệt đối và sẵn sàng phục vụ cho việc tổng hợp báo cáo, giám sát dịch tễ học HIV/AIDS trên toàn tỉnh và quốc gia.

Toàn bộ dữ liệu xét nghiệm nhiễm mới HIV được quản lý chi tiết theo từng trường hợp cụ thể, tích hợp vào hệ thống cơ sở dữ liệu điện tử chuyên biệt, có mã định danh cá nhân, bảo đảm không trùng lặp và có thể truy vết theo thời gian thực. Việc phân tích, tổng hợp và báo cáo các trường hợp nhiễm mới được thực hiện theo chuẩn nghiệp vụ thống nhất, phục vụ hiệu quả cho công tác giám sát dịch, đánh giá xu hướng dịch tễ học, xây dựng chiến lược can thiệp phù hợp và kịp thời.

Đáng chú ý, các cơ sở xét nghiệm được chỉ định tham gia vào quy trình phát hiện nhiễm mới HIV đều phải tuân thủ quy định nghiêm ngặt về trách nhiệm quản lý và bảo mật thông tin. Ngay sau khi có kết quả xét nghiệm, các đơn vị phải cập nhật dữ liệu vào hệ thống quản lý trung tâm một cách đầy đủ, chính xác và đúng thời hạn. Tuyệt đối không được thông báo hay trả kết quả của xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV cho người làm xét nghiệm tại thời điểm thực hiện nhằm đảm bảo tính bảo mật và chuyên môn cao trong quy trình xử lý thông tin. Việc thông báo kết quả, nếu có, sẽ được thực hiện theo quy trình chuẩn tại các cơ sở điều trị HIV, có sự tư vấn chuyên môn đi kèm, tránh gây hoang mang hoặc hiểu sai kết quả xét nghiệm của người dân.

Tất cả các bước trên thể hiện nỗ lực chuyên nghiệp hóa quy trình chẩn đoán, quản lý, giám sát và điều tra dịch tễ HIV/AIDS, đồng thời đảm bảo quyền lợi và sự an toàn thông tin tuyệt đối cho người dân, góp phần hướng tới mục tiêu “90-95-95” mà Việt Nam cam kết cùng thế giới: 95% người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm, 95% người biết tình trạng nhiễm được điều trị ARV và 95% người điều trị ARV có tải lượng HIV dưới ngưỡng phát hiện.

CDC Quảng Ninh là đơn vị xét nghiệm khẳng định HIV trên địa bàn tỉnh

Thực hiện theo Quyết định số 2834/QĐ-BYT của Bộ Y tế ngày 09/6/2021 về việc Ban hành Hướng dẫn thực hiện xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV và sử dụng số liệu xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV trong phòng chống HIV/AIDS, hiện nay tại tỉnh Quảng Ninh triển khai xét nghiệm nhiễm mới HIV cho tất cả các khách hàng đồng ý xét nghiệm và có kết quả xét nghiệm khẳng định HIV dương tính, đặc biệt là nhóm có hành vi nguy cơ cao. Trong giai đoạn 2021-2024, tỉnh Quảng Ninh đã thực hiện được 270 mẫu xét nghiệm nhiễm mới, trong đó chưa ghi nhận ca nhiễm mới nào và vẫn còn tình trạng người bệnh không đồng ý làm xét nghiệm. Nhằm tiếp tục dự phòng lây nhiễm và triển khai các giải pháp ngăn chặn sự gia tăng nhiễm mới HIV thì xét nghiệm phát hiện nhiễm mới là quan trọng và cần được tư vấn, tuyên truyền rộng rãi hơn nữa để người bệnh hiểu và sẵn sàng tham gia làm xét nghiệm nhiễm mới.

Hoàng Yến – CDC Quảng Ninh