Chỉ trong vài phút, một cơn bão có thể tàn phá một ngôi nhà

Chỉ vài giờ lũ về, cả ngôi làng chìm trong biển nước.

Và chỉ sau một đêm, ngọn lửa có thể thiêu rụi cả tòa nhà

Khi nước rút đi, khi ngọn lửa đã tắt, thứ còn lại không chỉ là những đống tro tàn hay những bức tường đổ nát – mà còn là nỗi đau tinh thần khó nguôi: tài sản mất trắng, công sức cả đời bỗng chốc tiêu tan, tương lai trở nên ngổn ngang, bất định. Trong những ánh mắt thất thần, những giọt nước mắt xót xa, ta thấy không chỉ là nỗi tiếc thương cho vật chất, mà là vết thương sâu trong tâm hồn – nơi con người chới với giữa mất mát và hy vọng.

Chúng ta có thể đếm được số nhà bị sập, số tài sản bị mất. Nhưng ai đếm được nỗi hoảng loạn của một đứa trẻ bị lạc cha mẹ trong đêm lũ? Ai thấu hiểu cảm giác trống rỗng, tuyệt vọng… của người vừa mất nhà, mất cả người thân?

Những thảm họa thiên nhiên – dù qua đi – nhưng hậu chấn tâm lý có thể kéo dài âm ỉ, làm suy giảm chất lượng sống, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe tinh thần và thể chất của hàng ngàn người dân. Chính lúc ấy, hơn bao giờ hết, một vòng tay chia sẻ, một lời động viên, một sự lắng nghe chân thành trở thành liều thuốc đầu tiên giúp họ đứng dậy, bắt đầu lại từ những gì còn sót lại.

Tổn thương tinh thần – “vết thương” khó nhìn thấy

Trong những năm gần đây, Việt Nam liên tiếp phải đối mặt với nhiều thảm họa và tình huống khẩn cấp: từ đại dịch COVID-19 để lại những tổn thương tinh thần kéo dài, đến những cơn bão dữ như YAGI năm 2024, hay bão số 10 và số 11 vừa qua gây thiệt hại nặng nề cho các tỉnh miền núi phía Bắc. Những biến cố ấy không chỉ khiến hàng nghìn người mất đi nhà cửa, tài sản, người thân mà còn để lại những vết thương vô hình trong tâm hồn – những tổn thương có thể âm thầm bào mòn sức khỏe và chất lượng cuộc sống nếu không được quan tâm, hỗ trợ kịp thời.

Khi thảm họa xảy ra, người dân thường phải gồng mình vượt qua mất mát, lo toan sinh kế, tái thiết cuộc sống. Thế nhưng, nhiều người quên rằng sức khỏe tâm thần cũng cần được chữa lành như cơ thể. Sau thiên tai, hỏa hoạn hay dịch bệnh, không ít người rơi vào tình trạng mất ngủ, hoảng loạn, ám ảnh, lo âu, trầm cảm… Nhiều trường hợp có thể phát triển thành rối loạn sang chấn tâm lý (PTSD) nếu không được can thiệp sớm.

Các chuyên gia tâm thần cho biết, trong những tình huống khẩn cấp, sức khỏe tinh thần của người dân dễ bị tổn thương nhất là ở phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi và những người trực tiếp chứng kiến thảm họa. Việc phát hiện sớm và hỗ trợ kịp thời là yếu tố quyết định giúp họ ổn định lại tâm lý và hòa nhập với cuộc sống.

Khi yêu thương là “liều thuốc đầu tiên”

Bên cạnh sự can thiệp của đội ngũ y tế và chuyên gia tâm lý, tình yêu thương, sự quan tâm và chia sẻ của gia đình, bạn bè, cộng đồng chính là liều thuốc đầu tiên giúp người gặp biến cố vượt qua khủng hoảng tinh thần.

Một lời hỏi han, một cái nắm tay, một bữa cơm ấm áp hay chỉ đơn giản là sự hiện diện và lắng nghe – đôi khi lại có sức mạnh hơn bất kỳ loại thuốc nào. Khi được sống trong vòng tay yêu thương, người chịu tổn thương cảm thấy được an toàn, được thấu hiểu, và từ đó dần phục hồi niềm tin, tinh thần.

Những mô hình hỗ trợ tâm lý cộng đồng ở Quảng Ninh trong thời gian qua đã cho thấy vai trò quan trọng của sự chung tay từ cộng đồng. Các nhóm tình nguyện viên, y tế cơ sở, đoàn thể đã trực tiếp đến với người dân vùng bão lũ, giúp họ không chỉ về vật chất mà còn hỗ trợ tinh thần, hướng dẫn kỹ năng ứng phó, giảm lo âu, ổn định tâm lý sau thiên tai.

Ngành y tế đồng hành – Cộng đồng sẻ chia

Bác sĩ Vũ Minh Hạnh, Giám đốc Bệnh viện Bảo vệ sức khỏe tâm thần tỉnh Quảng Ninh, chia sẻ:

“Trong thảm họa hay tình huống khẩn cấp, mỗi người dân không chỉ cần được cứu trợ về vật chất, mà còn cần được lắng nghe, chia sẻ, đồng hành để vượt qua cú sốc tinh thần. Sự quan tâm của gia đình, cộng đồng chính là nền tảng giúp họ phục hồi sức khỏe tâm thần nhanh hơn.”

Hiện nay, mạng lưới chăm sóc sức khỏe tâm thần tại Quảng Ninh và nhiều tỉnh, thành phố đã được mở rộng đến tuyến cơ sở; Đội ngũ cán bộ y tế cơ sở cũng được tập huấn thường xuyên. Một số trạm y tế xã, trung tâm y tế, bệnh viện chuyên khoa có phòng tư vấn, khám và hỗ trợ tâm lý cho người dân. Tuy nhiên, để các dịch vụ này thực sự hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành y tế, chính quyền, đoàn thể và chính mỗi người dân.

Bác sĩ Vũ Minh Hạnh, Giám đốc Bệnh viện Bảo vệ sức khỏe tâm thần tỉnh Quảng Ninh và các y bác sĩ thăm khám, tư vấn cho bệnh nhân mắc chứng rối loạn tâm thần

Từ nhận thức đến hành động

Chủ đề của Ngày Sức khỏe Tâm thần Thế giới năm 2025 – “Tiếp cận dịch vụ – Sức khỏe tâm thần trong thảm họa và tình huống khẩn cấp” – không chỉ là lời kêu gọi từ các tổ chức y tế toàn cầu mà còn là thông điệp nhân văn, gần gũi với đời sống Việt Nam: Hãy quan tâm đến sức khỏe tinh thần của nhau, nhất là trong những lúc khó khăn, mất mát.

Mỗi người có thể trở thành “người đồng hành” giúp đỡ người khác – bằng sự lắng nghe, cảm thông, bằng một hành động nhỏ nhưng đầy yêu thương. Và nếu cần, hãy mạnh dạn tìm đến các cơ sở y tế, các dịch vụ tư vấn tâm lý, để được hỗ trợ đúng cách, đúng chuyên môn.

Yêu thương, quan tâm và sẻ chia chính là liều thuốc đầu tiên để chữa lành những tổn thương tinh thần sau thảm họa. Khi cả cộng đồng cùng mở rộng vòng tay, cùng thấu hiểu và đồng cảm, chúng ta sẽ không chỉ vượt qua thiên tai – mà còn xây dựng một xã hội an toàn, khỏe mạnh và nhân ái hơn.

Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu căng thẳng, lo âu, trầm cảm sau biến cố, hãy liên hệ cơ sở y tế gần nhất và các Bệnh viện chuyên khoa Tâm thần để được đội ngũ bác sĩ chuyên khoa tư vấn, hỗ trợ.

Quỳnh Trang (CDC QN)