Dịch bệnh HIV/AIDS đã xuất hiện tại Việt Nam hơn ba thập kỷ. Nhờ những nỗ lực to lớn của toàn Đảng, toàn dân và ngành y tế, chúng ta đã kiểm soát được tốc độ lây lan, giảm tỷ lệ tử vong, và đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia có chương trình phòng, chống HIV hiệu quả trong khu vực. Tuy nhiên, HIV vẫn còn hiện diện trong cộng đồng, và vẫn là mối đe dọa đối với sức khỏe cộng đồng nếu chúng ta chủ quan.
HIV/AIDS là gì?
HIV (vi rút gây suy giảm miễn dịch ở người) là một loại vi rút có khả năng tấn công trực tiếp vào hệ thống phòng vệ của cơ thể, cụ thể là tế bào miễn dịch CD4 giúp cơ thể chống lại bệnh tật. Khi HIV xâm nhập vào cơ thể, nó bám vào tế bào CD4, chui vào bên trong và lợi dụng tế bào này để sinh sản ra nhiều vi rút mới. Mỗi lần vi rút nhân lên, tế bào miễn dịch lại bị phá hủy dần dần.
Theo thời gian, khi số lượng tế bào CD4 giảm mạnh, cơ thể mất khả năng tự bảo vệ, dễ mắc nhiều bệnh mà người khỏe mạnh thường không bị. Lúc này, người nhiễm HIV chuyển sang giai đoạn AIDS – hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải. Khi đó, người bệnh có thể bị lao phổi, viêm phổi nặng, nhiễm nấm miệng – họng, zona thần kinh, hoặc một số loại ung thư hiếm gặp như sarcoma Kaposi.
Nếu không điều trị, nhiễm HIV sẽ tiến triển thành AIDS trong khoảng 10 năm.
HIV/AIDS là căn bệnh nguy hiểm làm suy giảm hệ miễn dịch của cơ thể
Các con đường lây truyền và yếu tố nguy cơ
HIV lây truyền qua ba con đường chính:
-
Quan hệ tình dục không an toàn (âm đạo, hậu môn hoặc miệng) với người nhiễm HIV mà không sử dụng bao cao su. Vi rút có trong tinh dịch, dịch âm đạo và máu có thể xâm nhập qua niêm mạc tổn thương.
-
Đường máu, do dùng chung kim tiêm, dụng cụ xuyên chích, hoặc tiếp nhận máu và chế phẩm máu chưa được sàng lọc HIV.
-
Từ mẹ sang con, xảy ra trong giai đoạn mang thai, khi sinh hoặc cho con bú. Nếu không được dự phòng, tỷ lệ lây có thể tới 30 – 40%; nhưng nếu mẹ được điều trị ARV và sinh theo hướng dẫn y tế, nguy cơ này giảm xuống dưới 2%.
HIV không lây qua các hình thức tiếp xúc thông thường như bắt tay, ăn uống chung, ôm xã giao, dùng chung bát đũa hay qua muỗi đốt. Đây là điều mà cộng đồng cần hiểu rõ để tránh kỳ thị và sợ hãi không có cơ sở.
Biểu hiện lâm sàng và tiến triển của bệnh
Sau khi nhiễm, HIV thường trải qua ba giai đoạn:
-
Giai đoạn cấp tính (2 – 6 tuần sau phơi nhiễm): Người bệnh có thể sốt nhẹ, đau họng, nổi hạch, phát ban giống cảm cúm. Đây là thời điểm vi rút nhân lên mạnh, tải lượng HIV trong máu rất cao, nên khả năng lây truyền lớn.
-
Giai đoạn không triệu chứng (tiềm tàng lâm sàng): Có thể kéo dài nhiều năm. Người bệnh trông hoàn toàn khỏe mạnh, nhưng HIV vẫn âm thầm tấn công tế bào miễn dịch.
-
Giai đoạn AIDS: Khi hệ miễn dịch suy sụp, người bệnh mắc các nhiễm trùng cơ hội, sụt cân, mệt mỏi kéo dài. Đây là giai đoạn nặng nhất, nếu không điều trị có thể dẫn đến tử vong.
Điều trị HIV
Hiện nay, HIV chưa có thuốc điều trị khỏi hoàn toàn, nhưng điều trị bằng thuốc kháng vi rút (ARV) đã giúp người bệnh sống khỏe mạnh, kéo dài tuổi thọ tương đương người bình thường. Thuốc ARV ức chế các enzym thiết yếu trong chu trình nhân lên của HIV (như enzym sao chép ngược, integrase, protease), giúp giảm tải lượng vi rút trong máu xuống mức “không phát hiện được”. Khi đạt mức này, người nhiễm HIV không còn nguy cơ lây truyền cho người khác – điều được gọi là U=U (Undetectable = Untransmittable).
Việc điều trị cần được duy trì suốt đời, tuân thủ nghiêm ngặt, không bỏ liều để tránh kháng thuốc. Ngoài ra, người bệnh cần được tư vấn dinh dưỡng, tiêm chủng dự phòng và theo dõi định kỳ để phát hiện sớm biến chứng.
Phòng ngừa HIV để bảo vệ bản thân và cộng đồng
Phòng bệnh luôn quan trọng hơn chữa bệnh. Mỗi người nên:
-
Quan hệ tình dục an toàn, sử dụng bao cao su đúng cách, trung thành một bạn tình.
-
Không dùng chung kim tiêm, vật sắc nhọn.
-
Xét nghiệm HIV định kỳ nếu có hành vi nguy cơ.
-
Sử dụng PrEP (dự phòng trước phơi nhiễm) hoặc PEP (dự phòng sau phơi nhiễm) theo hướng dẫn của bác sĩ khi có nguy cơ cao.
-
Phụ nữ mang thai nên xét nghiệm HIV sớm để được điều trị và dự phòng lây truyền sang con.
Cộng đồng cần xóa bỏ kỳ thị, tạo môi trường thân thiện để người nhiễm HIV được tiếp cận y tế và hòa nhập xã hội.
Hưởng ứng Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS
Từ ngày 10/11 đến 10/12/2025, cả nước phát động Tháng hành động với chủ đề “Đoàn kết là sức mạnh – Chung tay chấm dứt dịch bệnh AIDS.” Đây là dịp để mỗi cá nhân, tổ chức và cộng đồng cùng thể hiện trách nhiệm, lan tỏa kiến thức y học, khuyến khích xét nghiệm tự nguyện, hỗ trợ người nhiễm HIV điều trị và chăm sóc.
Chỉ khi toàn xã hội đoàn kết, chúng ta mới có thể tiến gần hơn đến mục tiêu “Không còn ca nhiễm mới – Không còn tử vong do AIDS – Không còn kỳ thị phân biệt đối xử” vào năm 2030.
Hưởng ứng Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2025
Trước HIV, không ai đứng ngoài cuộc. Mỗi hành động nhỏ như đi xét nghiệm, dùng bao cao su, chia sẻ một lời động viên đều là một viên gạch xây nên bức tường phòng chống HIV/AIDS vững chắc. Đoàn kết chính là sức mạnh, và chỉ có đoàn kết, chúng ta mới thật sự chấm dứt được dịch bệnh AIDS.
Bs. Phương Anh (CDC)
