Theo thống kê tại Trung tâm Y tế Tiên Yên, trong các tháng giao mùa (tháng 9–11 và tháng 3–5 hằng năm), tỷ lệ trẻ đến khám và điều trị bệnh lý hô hấp tăng từ 20–30% so với các thời điểm khác. Sự thay đổi đột ngột về nhiệt độ, độ ẩm và áp suất không khí làm suy giảm khả năng thích nghi của cơ thể trẻ, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho virus và vi khuẩn hô hấp phát triển.

Chia sẻ về vấn đề này, bác sĩ CKI Bế Thị Khang – Trưởng khoa Nhi, Trung tâm Y tế Tiên Yên cho biết: “Tại Trung tâm Y tế Tiên Yên, chúng tôi ghi nhận nhiều trường hợp trẻ nhập viện vì các bệnh lý đường hô hấp như viêm phổi, viêm tiểu phế quản cấp, viêm phế quản cấp, viêm mũi họng là chủ yếu. Với các triệu chứng điển hình như sốt cao, viêm long đường hô hấp trên, ho liên tục và kéo dài. Ban đầu trẻ thường ho khan, sau đó chuyển sang ho có đờm kèm theo sổ mũi, quấy khóc, chán ăn, rối loạn tiêu hóa… Những triệu chứng không điển hình này dễ khiến phụ huynh nhầm lẫn với cảm cúm thông thường nên tự ý điều trị cho con tại nhà. Nếu không xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh và điều trị đúng cách, hiệu quả, tình trạng bệnh của trẻ có thể trở nên nghiêm trọng dẫn tới suy hô hấp và tử vong.”

Những bệnh lý hô hấp thường gặp bao gồm:

• Viêm mũi họng cấp do virus (Adenovirus, Rhinovirus, RSV, Influenza…).
• Viêm thanh quản – khí quản cấp, thường gặp ở trẻ 1–3 tuổi với biểu hiện ho ông ổng, khó thở thì hít vào.
• Viêm phế quản, viêm tiểu phế quản (thường do RSV ở trẻ dưới 2 tuổi), biểu hiện bằng ho khan, khò khè, thở nhanh, có thể tiến triển thành suy hô hấp.
• Viêm phổi cộng đồng, do vi khuẩn Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae hoặc Mycoplasma pneumoniae. Đây là bệnh lý hô hấp nặng, cần được điều trị tại cơ sở y tế.
• Một số trường hợp có nền bệnh lý cơ địa như hen phế quản, dị ứng hô hấp, viêm mũi dị ứng thường tái phát hoặc nặng lên trong giai đoạn thời tiết thay đổi.

Trẻ sơ sinh là đối tượng dễ mắc bệnh hô hấp do hệ miễn dịch còn non nớt 

Nguyên nhân khiến trẻ dễ mắc bệnh hô hấp

Viêm đường hô hấp trên có thể gây ra bởi virus, vi khuẩn, bụi, khí độc, nấm mốc… Bệnh thường khởi phát bởi một loại virus trước đó, sau đó bội nhiễm vi khuẩn gây nên tình trạng viêm họng và nhiễm trùng đường hô hấp trên. Ngoài ra, vẫn có một số yếu tố nguy cơ khác làm gia tăng khả năng xâm nhập của virus, vi khuẩn gây bệnh như:

Lứa tuổi và tình trạng sức khỏe của trẻ: trẻ nhỏ đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ dưới 1 tuổi, trẻ sinh non tháng, trẻ có thể trạng suy dinh dưỡng, còi xương hoặc trẻ bị suy giảm miễn dịch. Hệ hô hấp của trẻ em có đặc điểm đường thở nhỏ, niêm mạc mỏng và giàu mạch máu, dễ phù nề khi viêm nhiễm, dẫn đến tắc nghẽn đường thở.

Môi trường sống: Trẻ sống trong môi trường ẩm thấp, điều kiện vệ sinh kém, trẻ nằm phòng điều hòa với nhiệt độ thấp khiến mũi họng bị khô dẫn đến viêm, nguy cơ mắc bệnh viêm đường hô hấp trên ở trẻ em sẽ càng tăng cao hơn khi thời tiết thay đổi; khói thuốc lá, khói bếp than, bụi mịn (PM2.5), độ ẩm cao trong nhà hoặc nhà ở kín ít thông khí cũng làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn.

Khi nào cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế?

Phần lớn các trường hợp viêm đường hô hấp trên do virus có thể tự khỏi sau 5–7 ngày nếu được chăm sóc đúng. Tuy nhiên, cha mẹ cần đưa trẻ đến khám tại cơ sở y tế khi xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo nặng, bao gồm:

• Thở nhanh hoặc rút lõm lồng ngực: dấu hiệu đặc trưng của viêm phổi.
• Thở khò khè, khó thở, cánh mũi phập phồng, tím môi hoặc đầu chi.
• Sốt cao ≥ 38,5°C kéo dài trên 48 giờ hoặc không đáp ứng thuốc hạ sốt.
• Bỏ bú, bỏ ăn, li bì, co giật, kích thích nhiều.
• Ho nặng, khạc đờm lẫn máu hoặc có tiếng thở rít thanh quản.

Tự ý sử dụng thuốc, đặc biệt là kháng sinh, thuốc chống viêm corticosteroid hoặc thuốc giãn phế quản khi chưa có chỉ định có thể gây kháng thuốc, tác dụng phụ hoặc che lấp triệu chứng bệnh nặng, gây khó khăn cho chẩn đoán và điều trị.

Nâng cao hiệu quả chăm sóc sức khỏe hô hấp cho trẻ em tại Trung tâm Y tế Tiên Yên

Nhờ sự đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất và đội ngũ y, bác sĩ chuyên khoa giàu kinh nghiệm, Trung tâm Y tế Tiên Yên đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong công tác khám, sàng lọc và điều trị các bệnh lý hô hấp cho trẻ nhỏ. Trung tâm thường xuyên triển khai các chương trình khám định kỳ, phát hiện sớm các dấu hiệu viêm đường hô hấp, hen phế quản hay viêm phổi để có hướng điều trị kịp thời và hiệu quả.

Với việc ứng dụng các trang thiết bị hiện đại như máy đo SpO₂, hệ thống X-quang kỹ thuật số, máy khí dung và xét nghiệm chuyên sâu, trung tâm giúp nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán và rút ngắn thời gian điều trị. Song song với đó, đội ngũ y tế luôn tư vấn, hướng dẫn phụ huynh cách chăm sóc, vệ sinh mũi họng và tăng sức đề kháng cho trẻ, góp phần phòng ngừa bệnh tái phát.

Bác sĩ CKI Bế Thị Khang – Trưởng khoa Nhi, Trung tâm Y tế Tiên Yên chia sẻ: “Thời tiết giao mùa khiến các bệnh lý hô hấp ở trẻ nhỏ gia tăng. Chúng tôi luôn chú trọng việc phát hiện sớm, điều trị kịp thời và theo dõi sát diễn biến của từng ca bệnh. Nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa đội ngũ y bác sĩ và gia đình, phần lớn trẻ được điều trị ổn định, phục hồi nhanh, hạn chế tối đa biến chứng.”

Nhờ quy trình điều trị chuẩn hóa và sự tận tâm của đội ngũ y, bác sĩ, nhiều trẻ đã được điều trị khỏi, sức khỏe phục hồi nhanh chóng, giúp Trung tâm Y tế Tiên Yên ngày càng khẳng định uy tín và vai trò quan trọng trong công tác bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trẻ em trên địa bàn.

Dự phòng và chăm sóc bảo vệ sức khỏe hô hấp cho trẻ

Bác sĩ Khang khuyến cáo: “Các phụ huynh khi chăm sóc trẻ cần chú ý theo dõi trẻ có biểu hiện sốt cao, sốt khó hạ nhiệt độ, ho nhiều, ho dai dẳng, khó thở, thở nhanh, tiếng thở bất thường; nổi mụn chân tay miệng; nôn nhiều không ăn uống được, phân lỏng nhiều nước, đau đầu, co giật, thay đổi tri giác… hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế để các bác sĩ thăm khám và có hướng điều trị kịp thời tránh những biến chứng khó lường có thể xảy ra.

Đối với trẻ nhỏ, để phòng và hạn chế tái phát bệnh viêm phổi ở trẻ các mẹ cần bảo đảm cho trẻ bú mẹ ngay sau khi sinh càng sớm càng tốt, cho trẻ bú mẹ đến 24 tháng tuổi. Trẻ sau 6 tháng có thể cho ăn dặm thêm và phải cho trẻ ăn đủ chất. Tuy nhiên cần lưu ý không nên ép trẻ ăn để trẻ nôn, trớ vì sẽ sặc lên mũi và gây các bệnh đường hô hấp. Vệ sinh cá nhân và môi trường sạch sẽ, không nên đun bếp hoặc hút thuốc trong phòng. Tiêm phòng cho trẻ đẩy đủ và đúng lịch.”

Rửa tay là biện pháp cần thiết và hiệu quả giúp phòng ngừa viêm đường hô hấp

Các biện pháp cụ thể

Giữ ấm cho trẻ

• Khi thời tiết lạnh hoặc lúc giao mùa, cần đảm bảo vùng ngực, cổ, lưng và bàn chân của trẻ luôn ấm, vì các vị trí này rất dễ bị ảnh hưởng khi nhiệt độ thay đổi.
• Tránh mặc quá nhiều lớp áo, dẫn đến đổ mồ hôi; mồ hôi nếu không được thoát sẽ ngấm ngược, gây kích thích niêm mạc đường hô hấp.
• Vải mặc nên chọn loại mềm mại, thoáng khí, hút ẩm tốt như cotton, tránh chất liệu gây bí bách da.
• Phòng ngủ của trẻ nên giữ nhiệt độ lý tưởng trong khoảng 26-30°C, có thông khí nhẹ để không bị tù kín nhưng cũng hạn chế gió lùa trực tiếp vào trẻ.

Vệ sinh môi trường sống

• Thường xuyên làm sạch không gian sống: lau bụi, hút chân không, rửa giường chiếu, dọn phòng thông thoáng.
• Vệ sinh đồ chơi, vật dụng cá nhân của trẻ bằng cách lau rửa với dung dịch nhẹ phù hợp hoặc nước xà phòng loãng rồi phơi khô dưới ánh nắng nhẹ.
• Tránh để trẻ tiếp xúc khói thuốc lá, khói bếp than hoặc khói động cơ, chứa nhiều hạt bụi và chất kích thích niêm mạc hô hấp.
• Nếu sử dụng máy điều hòa hoặc quạt, cần vệ sinh định kỳ, đảm bảo lọc khí sạch và tránh để gió lạnh thổi thẳng vào trẻ.
• Rửa tay cho trẻ thường xuyên (đặc biệt trước khi ăn, sau khi chơi, hoặc khi vừa tiếp xúc người khác) bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn an toàn cho trẻ nhỏ.

Bổ sung dinh dưỡng và nâng cao miễn dịch

• Sữa mẹ trong 6 tháng đầu là nguồn miễn dịch tự nhiên rất quý giá giúp trẻ giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp.
• Với trẻ đã ăn dặm, nên xây dựng khẩu phần giàu vitamin A, C, D, kẽm, selen — có trong trái cây tươi, rau xanh, trứng, cá, thịt nạc— để hỗ trợ miễn dịch niêm mạc đường hô hấp.
• Duy trì đủ lượng nước hàng ngày để niêm mạc họng không bị khô, giúp làm loãng đờm nếu trẻ bị viêm đường hô hấp.
• Hạn chế cho trẻ tiêu thụ quá nhiều đồ ngọt, thức ăn nhanh, chất bột tinh chế — vì chúng có thể làm tăng phản ứng viêm toàn thân và giảm đáp ứng miễn dịch.

Tiêm chủng – thanh chắn vững chắc

• Chương trình tiêm chủng mở rộng đã bao gồm nhiều vắc-xin thiết yếu như: bạch hầu, ho gà, uốn ván, sởi, Hib… giúp giảm đáng kể gánh nặng bệnh hô hấp.
• Bên cạnh đó, các vắc-xin bổ sung như vắc-xin cúm mùa (mỗi năm 1 mũi) và vắc-xin phế cầu (Pneumococcal vaccine) rất nên được xem xét, đặc biệt với trẻ có nguy cơ cao (suy dinh dưỡng, hen, bệnh mạn tính).
• Thời điểm tiêm cúm lý tưởng là trước mùa lạnh khoảng 1 tháng để trẻ có thời gian tạo kháng thể. Tránh tiêm khi trẻ đang sốt hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng cấp tính.

Rèn thói quen vệ sinh cá nhân cho trẻ

• Dạy trẻ che miệng mũi khi ho hoặc hắt hơi (dùng khăn giấy, tay áo bên trong) để hạn chế lây lan virus trong môi trường xung quanh.
• Hướng dẫn trẻ cách nghiêm túc rửa tay — dùng xà phòng, chà kỹ lòng bàn tay, mu bàn tay, kẽ ngón — ít nhất 20 giây.
• Khi ra ngoài, đặc biệt nơi đông người hoặc đến nhà trẻ, nên đeo khẩu trang phù hợp với trẻ (nhẹ, thoáng khí, ôm khít khuôn mặt) để hạn chế tiếp xúc virus hoặc bụi.

Theo dõi sức khỏe – xử lý kịp thời

• Cha mẹ cần theo dõi sát các biểu hiện bất thường ở trẻ như ho kéo dài, khò khè, thở nhanh, rút lõm lồng ngực, sốt cao không giảm…
• Khi những triệu chứng nặng xuất hiện, không nên tự ý dùng thuốc tại nhà — nên đưa trẻ đến khám ở cơ sở y tế để được chẩn đoán đúng, xét nghiệm (nếu cần), và điều trị theo hướng dẫn chuyên khoa.
• Với trẻ có bệnh lý nền (hen, dị ứng, suy dinh dưỡng…), cần được theo dõi định kỳ và có kế hoạch phòng tái phát khi thời tiết thay đổi.

Bảo vệ sức khỏe hô hấp cho trẻ nhỏ không chỉ là nhiệm vụ của ngành y tế, mà còn là trách nhiệm của mỗi gia đình và toàn xã hội. Phát hiện sớm, điều trị kịp thời và phòng bệnh chủ động sẽ giúp trẻ phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần.

Hoàng Yến, Phương Anh (CDC)