Theo nghiên cứu, đến 90% các trường hợp viêm kết mạc do virus xảy ra trên toàn cầu là do các chủng Adenovirus  gây ra. Ở Việt Nam, các khảo sát phân tử tại TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội đã xác định rõ Adenovirus là tác nhân chủ đạo trong các đợt bùng phát viêm kết mạc nhiều người mắc. Trong một đợt bùng phát tại hai trường nội trú ở Trung Quốc, tỷ lệ nhiễm lên tới 30,59% và 20,4% ở từng trường. Những con số này cho thấy bệnh không chỉ phổ biến mà còn dễ bùng phát, đòi hỏi chủ động phòng chống.

Đau mắt đỏ (tên y học: viêm kết mạc) là tình trạng viêm hoặc nhiễm trùng lớp màng mỏng trong suốt bao phủ phần lòng trắng của mắt và mặt trong của mí mắt gọi là kết mạc. Khi lớp màng này bị kích ứng, các mạch máu nhỏ trong kết mạc giãn ra, khiến mắt trông đỏ hoặc hồng rõ rệt, nên dân gian thường gọi là “đau mắt đỏ”.

Nguyên nhân gây bệnh đau mắt đỏ

1. Do vi khuẩn: Một số loại vi khuẩn thường gặp có thể gây viêm kết mạc, bao gồm Staphylococcus aureus, Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae và Pseudomonas aeruginosa. Khi các vi khuẩn này xâm nhập vào kết mạc, chúng gây phản ứng viêm khiến mắt đỏ, sưng và tiết nhiều ghèn.

2. Do virus: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh đau mắt đỏ. Phần lớn các trường hợp là do Adenovirus gây ra. Ngoài ra, một số loại virus khác như virus Corona, Herpes simplex và Varicella-zoster cũng có thể gây tổn thương kết mạc, đặc biệt ở những người có sức đề kháng yếu hoặc đang mắc bệnh toàn thân.

3. Do dị ứng: Phản ứng dị ứng với phấn hoa, nấm mốc, lông động vật hoặc bụi mịn có thể gây viêm kết mạc dị ứng. Khi đó, cơ thể tiết ra kháng thể IgE, kích thích giải phóng các chất trung gian gây viêm như histamine, dẫn đến mắt đỏ, ngứa, chảy nước mắt và sưng mí. Dạng này không lây lan nhưng dễ tái phát theo mùa.

4. Do tác động hóa chất: Một số hóa chất như dầu gội, mỹ phẩm, khói bụi hoặc clo trong nước hồ bơi có thể gây kích ứng kết mạc, khiến mắt đỏ và đau rát. Nếu rửa mắt không đúng cách sau khi bị dính hóa chất, tình trạng kích ứng có thể trở nên nghiêm trọng hơn.

5. Do dị vật rơi vào mắt: Trong sinh hoạt hằng ngày, bụi bẩn, mảnh nhỏ hoặc sợi lông có thể lọt vào mắt, gây trầy xước kết mạc và dẫn đến viêm nếu không được loại bỏ và vệ sinh kịp thời.

6. Do sử dụng kính áp tròng: Kính áp tròng có thể trở thành nguồn mang mầm bệnh nếu không được vệ sinh và bảo quản đúng cách. Người đeo kính áp tròng trong khi bị đau mắt đỏ dễ khiến tình trạng nhiễm trùng nặng hơn, thậm chí gây biến chứng giác mạc hoặc giảm thị lực.

7. Do lây nhiễm từ người khác: Bệnh đau mắt đỏ lây rất nhanh qua tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp. Tay, khăn mặt, chăn gối hoặc vật dụng dùng chung có thể chứa virus, vi khuẩn gây bệnh. Vì vậy, cần rửa tay sạch thường xuyên và tránh chạm tay vào mắt nếu chưa vệ sinh để hạn chế lây lan.

Triệu chứng và chẩn đoán

Người mắc bệnh đau mắt đỏ thường xuất hiện các dấu hiệu rõ rệt ở mắt. Ban đầu, người bệnh có cảm giác cộm, rát, như có bụi hoặc cát trong mắt, kèm theo đau nhức nhẹ. Mắt thường chảy nhiều nước mắt, tiết nhiều ghèn, nhất là buổi sáng khi thức dậy, hai mí mắt có thể dính chặt vào nhau do dịch tiết khô lại. Mi mắt thường sưng nhẹ, đỏ, kết mạc phù nề và sung huyết. Thông thường, bệnh khởi phát ở một bên mắt, sau đó lan sang bên còn lại chỉ sau một đến hai ngày nếu không được giữ vệ sinh tốt. Một số người bệnh, đặc biệt là trẻ em, có thể kèm theo sốt nhẹ, ho hoặc nổi hạch nhỏ phía trước tai. Trong các trường hợp nặng, giác mạc (tròng đen) có thể bị tổn thương, gây mờ mắt hoặc giảm thị lực tạm thời, cần được thăm khám và điều trị sớm để tránh biến chứng.

Khám mắt định kỳ giúp phát hiện sớm và phòng ngừa các bệnh lý về thị giác.

Chẩn đoán chủ yếu dựa trên lâm sàng: hỏi kỹ tiền sử tiếp xúc, diễn biến bệnh và khám mắt. Trong những trường hợp nghi ngờ hoặc bùng phát, có thể áp dụng xét nghiệm phân tử để xác định chủng virus (như Adenovirus). Việc phân biệt với các dạng viêm kết mạc do vi khuẩn hoặc dị ứng là rất quan trọng để điều trị và kiểm soát lây lan hiệu quả.

Phòng ngừa bệnh đau mắt đỏ

Khi chưa có dịch

Để bảo vệ mắt và ngăn ngừa nguy cơ lây nhiễm, mỗi người cần duy trì thói quen vệ sinh cá nhân tốt. Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch, nhất là trước khi chạm vào mắt, mũi hoặc miệng. Nên sử dụng riêng khăn mặt, gối, chậu rửa và các vật dụng cá nhân khác. Khăn mặt cần được giặt sạch mỗi ngày bằng xà phòng, sau đó phơi khô dưới ánh nắng mặt trời để tiêu diệt vi khuẩn, virus. Tuyệt đối không dùng tay dụi mắt, vì hành động này dễ đưa mầm bệnh vào mắt và gây viêm kết mạc.

Khi đang có dịch đau mắt đỏ

Ngoài việc thực hiện các biện pháp vệ sinh thường ngày, người dân cần tăng cường phòng bệnh bằng cách: Rửa tay thường xuyên với xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn. Hằng ngày nên rửa mắt bằng dung dịch nước muối sinh lý 0,9% ít nhất ba lần (sáng, trưa, tối) để làm sạch bụi bẩn và dịch tiết. Không dùng chung thuốc nhỏ mắt, khăn, chăn gối hay các vật dụng cá nhân với người mắc bệnh. Hạn chế tiếp xúc gần hoặc dùng chung môi trường sinh hoạt với người đang bị đau mắt đỏ. Trong thời gian có dịch, nên tránh đến nơi đông người, đặc biệt là hồ bơi hoặc nguồn nước không đảm bảo vệ sinh, để giảm nguy cơ lây nhiễm chéo trong cộng đồng.

Nhỏ mắt đúng cách giúp làm sạch bụi bẩn và giảm nguy cơ lây lan bệnh đau mắt đỏ

Xử trí khi có người mắc hoặc nghi ngờ mắc bệnh đau mắt đỏ

Khi phát hiện bản thân hoặc người xung quanh có dấu hiệu đau mắt đỏ, cần thực hiện chăm sóc và xử lý đúng cách để hạn chế lây lan và giúp bệnh nhanh hồi phục.

Trước hết, người bệnh nên vệ sinh mắt hằng ngày, lau sạch ghèn và dịch tiết bằng bông gạc sạch hoặc khăn giấy ẩm, ít nhất 2 lần mỗi ngày. Sau khi lau, cần bỏ ngay vật đã dùng, không tái sử dụng để tránh lây nhiễm chéo. Trong thời gian bệnh, nên đeo kính mát để bảo vệ mắt khỏi khói, bụi và ánh sáng mạnh.

Đối với trẻ em bị đau mắt đỏ, cần cho trẻ nghỉ học tạm thời, không đến trường hay nơi đông người cho đến khi khỏi hẳn. Bệnh thường khởi phát ở một bên mắt, vì vậy người chăm sóc cần giữ vệ sinh cẩn thận, tránh để dịch tiết từ mắt bệnh lây sang mắt còn lại. Khi nhỏ thuốc hoặc rửa mắt, nên cho trẻ nằm nghiêng về phía mắt bị viêm, sau đó lau sạch dịch chảy ra bằng gạc y tế sạch; cách làm này cũng áp dụng tương tự cho người lớn.

Trước và sau khi nhỏ thuốc, rửa mắt hoặc tiếp xúc vùng mắt, phải rửa tay kỹ bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn. Người bệnh cần được nghỉ ngơi, cách ly hợp lý, sử dụng thuốc điều trị đúng theo chỉ định của bác sĩ và không tự ý mua thuốc nhỏ mắt. Tuyệt đối không dùng chung thuốc hoặc đắp các loại lá cây lên mắt như lá trầu, lá dâu, vì có thể gây nhiễm khuẩn hoặc tổn thương giác mạc.

Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) Quảng Ninh khuyến cáo người dân cần chủ động bảo vệ sức khỏe đôi mắt, đặc biệt trong thời điểm bệnh đau mắt đỏ có xu hướng gia tăng. Khi gặp các triệu chứng như mắt đỏ, rát, chảy nước mắt, nhìn mờ hoặc sưng đau, nên đi khám tại các cơ sở y tế để được tư vấn và điều trị đúng cách. Phòng khám đa khoa CDC Quảng Ninh hiện triển khai dịch vụ khám, tư vấn và điều trị toàn diện các bệnh lý về mắt, từ viêm kết mạc, đau mắt đỏ, khô mắt đến các rối loạn thị giác thường gặp. Với đội ngũ bác sĩ chuyên khoa được đào tạo bài bản và trang thiết bị khám hiện đại, phòng khám không chỉ đáp ứng nhu cầu chăm sóc mắt ban đầu mà còn đóng vai trò quan trọng trong công tác phòng bệnh, phát hiện sớm và bảo vệ thị lực cho người dân toàn tỉnh.

Bs. Phương Anh (CDC)