Suy giãn tĩnh mạch chi dưới (suy giãn tĩnh mạch chân) là tình trạng khá phổ biến hiện nay, gây ra không ít vấn đề ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Nếu không được can thiệp thích hợp, bệnh có thể tiến triển nặng hơn, làm xuất hiện các biến chứng nguy hiểm.
Suy giãn tĩnh mạch chi dưới là gì?
Suy tĩnh mạch chi dưới là sự suy giảm chức năng đưa máu trở về tim của hệ thống tĩnh mạch chi dưới dẫn đến hiện tượng máu bị ứ đọng lại ở vùng chân, gây biến đổi về huyết động và làm biến dạng các tổ chức mô xung quanh. Bệnh thường tiến triển chậm, không rầm rộ, ít nguy hiểm nhưng gây trở ngại nhiều cho sinh hoạt và công việc hàng ngày.
Tĩnh mạch chi dưới gồm: Tĩnh mạch nông: tĩnh mạch hiển lớn, tĩnh mạch hiển bé. Tĩnh mạch sâu: tĩnh mạch đùi, tĩnh mạch khoeo, tĩnh mạch chày trước, tĩnh mạch chày sau. Tĩnh mạch xuyên: nối các tĩnh mạch nông và tĩnh mạch sâu với nhau. Van tĩnh mạch một chiều ở cả 3 loại tĩnh mạch trên.
Nguyên nhân gây suy giãn tĩnh mạch chi dưới
Trên thế giới, bệnh suy giãn tĩnh mạch chi dưới chiếm một tỷ lệ đáng kể trong dân số. Nữ giới thường mắc cao hơn nam giới, với tỷ lệ lên đến 70% do ảnh hưởng của nội tiết tố nữ, thai nghén lên thành tĩnh mạch, do khối lượng cơ thấp so với nam giới hoặc dùng giày không thích hợp. Các nhà khoa học dự đoán bệnh sẽ gia tăng do sự phát triển của nền kinh tế và thay đổi nếp sống.
Bác sĩ Nguyễn Thị Thanh, Khoa Nội tim mạch, Bệnh viện đa khoa tỉnh Quảng Ninh cho biết: “Nguyên nhân của bệnh suy giãn tĩnh mạch chi dưới chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, bệnh được xác định liên quan đến một số yếu tố nguy cơ do tổn thương chức năng các van một chiều của hệ tĩnh mạch ngoại biên. Các van này bị tổn thương là do: Tư thế sinh hoạt hay làm việc phải đứng hay ngồi một chỗ lâu, ít vận động, phải mang vác nặng…tạo điều kiện cho máu bị dồn xuống hai chân, làm tăng áp lực trong các tĩnh mạch ở chân, lâu ngày sẽ gây tổn thương các van tĩnh mạch một chiều. Khi các van này bị suy yếu sẽ giảm khả năng ngăn chặn luồng máu chảy ngược xuống dưới do tác dụng của trọng lực, dẫn đến ứ máu ở hai chân. Ngoài ra còn có thể do chế độ làm việc. Bên cạnh việc phải đứng nhiều thì làm việc trong môi trường ẩm thấp cũng là tác nhân gây bệnh trầm trọng hơn, người mang thai nhiều lần, béo phì, chế độ ăn ít chất xơ và vitamin cũng làm cho bệnh trở nên nặng hơn. Quá trình thoái hóa do tuổi tác, thường gặp ở người già. Tuổi thọ con người ngày càng cao sẽ kéo theo những bệnh của quá trình tích tuổi trong đó có suy tĩnh mạch….”
Phân độ suy tĩnh mạch chi dưới theo CEAP:
Độ 0: chưa có biểu hiện bệnh lý tĩnh mạch thấy được hay sờ được.
Độ 1: có mao mạch giãn hoặc lưới tĩnh mạch giãn với đường kính < 3mm.
Độ 2: giãn tĩnh mạch với đường kính > 3mm.
Độ 3: phù chi dưới nhưng chưa biến đổi trên da.
Độ 4: loạn dưỡng da gây biến đổi sắc tố da, chàm tĩnh mạch, xơ mỡ da, …
Độ 5: biến đổi sắc tố da kèm vết loét đã lành.
Độ 6: biến đổi sắc tố da kèm vết loét đang tiến triển, không lành.
Biểu hiện bệnh
Theo Bác sĩ Nguyễn Thị Thanh, Khoa Nội tim mạch, Bệnh viện đa khoa tỉnh: Ở giai đoạn đầu các triệu chứng ban đầu của bệnh cũng thường mờ nhạt và thoáng qua. Người bệnh thường có biểu hiện đau chân, nặng chân, đôi khi người bệnh chỉ có cảm giác mang giày dép chật hơn bình thường; Mỏi chân, phù nhẹ khi đứng lâu ngồi nhiều; Chuột rút vào buổi tối, cảm giác bị châm kim, dị cảm như kiến bò vùng cẳng chân về đêm. Nhiều mạch máu nhỏ li ti (giai đoạn đầu chỉ thấy tĩnh mạch nổi li ti, nhất là ở cổ chân và bàn chân). Những triệu chứng này thường không rõ ràng hoặc mất đi khi nghỉ ngơi, các tĩnh mạch ở chi chưa giãn nhiều, lúc giãn, lúc không nên người bệnh ít chú ý và dễ bỏ qua.
Giai đoạn tiến triển, bệnh sẽ gây phù chân, có thể phù ở mắt cá hay bàn chân. Vùng cẳng chân xuất hiện thay đổi màu sắc da do máu ứ ở tĩnh mạch lâu ngày sẽ có biểu hiện loạn dưỡng. Các tĩnh mạch trương phồng lên gây cảm giác nặng, đau nhức chân, máu thoát ra ngoài mạch gây phù chân. Hiện tượng này không mất đi khi nghỉ ngơi, nặng hơn có thể thấy các búi tĩnh mạch trương phồng nổi rõ trên da một cách thường xuyên, các mảng bầm máu trên da…
Giai đoạn biến chứng, gây viêm tĩnh mạch nông huyết khối (biến chứng của viêm tĩnh mạch nông huyết khối là thuyên tắc tĩnh mạch sâu đoạn gần, đoạn xa và thuyên tắc phổi), chảy máu nặng do giãn vỡ tĩnh mạch, nhiễm khuẩn vết loét của suy tĩnh mạch mạn tính.
Các biến chứng của suy giãn tĩnh mạch sâu
Các biến chứng nghiêm trọng thường gặp của suy giãn tĩnh mạch sâu bao gồm:
Huyết khối tĩnh mạch sâu
Khi bị suy tĩnh mạch chi dưới, máu tĩnh mạch không thể quay trở lại tim một cách chính xác thường các van tĩnh mạch bị suy và hở nên máu tĩnh mạch dồn xuống chân tạo ra dòng máu ứ đọng. Có hai loại cục máu đông gồm cục máu đông bề mặt trong các trường hợp giãn tĩnh mạch nông (hoặc viêm tĩnh mạch) và cục máu đông tĩnh mạch sâu được gọi là huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT).
Cục máu đông trong tĩnh mạch sâu có thể di chuyển theo dòng máu đến phổi, gây ra thuyên tắc phổi, dẫn đến tử vong. Đây là một trong những rủi ro sức khỏe nghiêm trọng nhất liên quan đến chứng giãn tĩnh mạch không được điều trị.
Chảy máu
Một số người có nguy cơ chảy máu khi tĩnh mạch nông giãn to gần bề mặt da vỡ ra. Nếu giãn tĩnh mạch chảy máu, cần cầm máu nhanh chóng bằng cách.
– Nâng cao chân: Nằm xuống mặt phẳng và nâng cao chân, có thể sử dụng một vài chiếc gối để hỗ trợ.
– Ép chặt: Đặt một miếng vải hoặc khăn sạch lên vùng chảy máu và ấn chặt, trong ít nhất 10 phút.
– Nếu chảy máu nhiều hoặc không ngừng, hãy đến gặp bác sĩ ngay lập tức.
Loét
Khoảng 70% các vết loét ở chân là do các vấn đề về tĩnh mạch, đặc biệt là suy tĩnh mạch. Các triệu chứng bao gồm sưng, phát ban và đổi màu nâu trên các vùng bị ảnh hưởng thường hay gặp 1/3 dưới cẳng chân tập trung mặt trong mắt cá chân. Tình trạng này có thể khiến người bệnh đau đớn mệt mỏi, việc điều trị thường kéo dài và tốn kém, ảnh hưởng chất lượng cuộc sống và kinh tế.
Xơ cứng da-mỡ (Lipodermatosclerosis)
Suy tĩnh mạch chi dưới là một triệu chứng chính của một căn bệnh gọi là Lipodermatosclerosis (LDS). Những người mắc bệnh này thường cảm thấy đau đớn, da cứng lại, da thay đổi màu sắc, sưng tấy và thon dần ở chân phía trên mắt cá chân.
LDS được mô tả như một bệnh về da và mô liên kết. Nếu không được điều trị, bệnh xơ cứng da-mỡ có thể dẫn đến loét tĩnh mạch mạn tính ở chân, bệnh này rất khó chữa lành. LDS cũng hạn chế nghiêm trọng khả năng đi bộ hoặc chạy và có thể ảnh hưởng xấu đến sức khỏe tổng thể của người bệnh.
Sự cần thiết của siêu âm trong chẩn đoán suy tĩnh mạch chi dưới
Siêu âm mạch chi dưới là một phương pháp quan trọng và rất cần thiết để chẩn đoán xác định bệnh. Siêu âm giúp quan sát thành mạch, hoạt động của van tĩnh mạch và tìm các cục máu đông. Phương pháp này đơn giản, rẻ tiền, hiệu quả cao nên thường là chỉ định đầu tay của các bác sĩ khi trong chẩn đoán bệnh lý mạch máu chi dưới.
Điều trị suy tĩnh mạch chi dưới
Để điều trị suy giãn tĩnh mạch chi dưới, Bác sĩ Nguyễn Thị Thanh chia sẻ:
Về điều trị nội khoa
Phòng ngừa: phương pháp này nhằm chặn đứng sự trào ngược và làm cho các lực tác động lên dòng chảy của tĩnh mạch được tốt hơn. Bao gồm để chân cao khi nằm nghỉ, tập cơ mạnh hơn, tránh đứng hay ngồi lâu, mang tất thun hay quấn chân bằng băng thun, sửa lại vị trí bàn chân đối với các dị tật, tránh béo phì, tập hít thở sâu, ăn chế độ có nhiều chất xơ để tránh táo bón…
Băng ép 2 chân bằng băng chun, bằng tất điều trị.
Điều trị nội khoa với các thuốc làm bền thành mạch như daflon, rutin C, veinamitol… nhưng phần lớn chỉ có tác dụng trong giai đoạn đầu của giãn tĩnh mạch. Một số thầy thuốc chuyên khoa còn áp dụng phương pháp tiêm gây xơ tại chỗ với các thuốc làm xơ hóa lòng mạch máu.
Can thiệp ít xâm lấn
Hiện nay người ta còn áp dụng phương pháp làm lạnh với Nitơ lỏng âm 90oC để làm nghẹt lòng tĩnh mạch qua một ống thông trong lòng tĩnh mạch, tuy nhiên phương pháp này có tỷ lệ tái phát khá cao đến 30% các trường hợp.
Xơ tắc mạch bằng sóng cao tần: RFA (Radiofrequency Ablation) là phương pháp hủy mô bằng nhiệt gây ra do bởi sự ma sát của các ion trong mô dưới tác động của dòng điện xoay chiều có tần số nằm trong khoảng sóng âm thanh (200 – 1.200 MHz). RFA nhằm mục đích loại bỏ dòng máu trào ngược trong tĩnh mạch hiển lớn, thường được thực hiện cho những bệnh nhân giãn tĩnh mạch chân độ 2 trở lên theo phân độ CEAP. Bệnh nhân suy tĩnh mạch đã điều trị nội khoa tích cực bằng thuốc và mang tất áp lực hơn 1 tháng nhưng chưa thuyên giảm triệu chứng hay không cải thiện điểm độ nặng lâm sàng, siêu âm có dòng trào ngược trong hệ tĩnh mạch, cũng có thể điều trị bằng RFA.
Phẫu thuật Stripping, phẫu thuật Chivas
Lấy bỏ các tĩnh mạch nông bị giãn gọi là phương pháp Stripping bằng một dụng cụ chuyên dùng cho phép rút các tĩnh mạch như chúng ta làm lòng gà và phương pháp Chivas lấy các đoạn tĩnh mạch bị giãn của hệ thống xuyên, đây là phương pháp điều trị khá triệt để có tỷ lệ tái phát thấp nhất.
Phòng bệnh suy dãn tĩnh mạch chi dưới
Cải thiện điều kiện lao động, tăng cường công tác an toàn vệ sinh lao động cho công nhân phải đứng lâu một tư thế khi làm việc tại các công ty như: Bố trí thời gian nghỉ giữa ca lao động hợp lý để người lao động tự vận động tại chỗ, xoa bóp chân, thư giãn cơ thể; Mang phương tiện bảo hộ lao động thường xuyên; Khám sức khoẻ tuyển dụng cần loại trừ những người có bệnh lý về tim, mạch máu như suy giãn tĩnh mạch và khám sức khoẻ định kỳ để phát hiện sớm bệnh nghề nghiệp. Nâng cao công tác tuyên truyền, phổ biến kiến thức phòng chống bệnh nghề nghiệp cho người lao động. Đề xuất tiêu chuẩn chẩn đoán và giám định bệnh giãn tĩnh mạch chi dưới để bổ sung vào danh mục bệnh nghề nghiệp được bảo hiểm của người lao động.
Bệnh suy tĩnh mạch chi dưới tiến triển chậm. Ở giai đoạn sớm, người bệnh rất khó nhận biết các triệu chứng. Vì vậy, những người có yếu tố nguy cơ cao mắc bệnh cần chú ý đến các triệu chứng của bệnh và nên đến các cơ sở y tế uy tín để được thăm khám, điều trị bệnh sớm nhằm tránh những biến chứng của bệnh có thể xảy ra.
Ngọc Phượng, Mạnh Hùng – CDC QN
