Là một nước nhiệt đới, lưu hành nhiều bệnh truyền nhiễm do côn trùng truyền, viêm não virus đã trở thành một trong những bệnh truyền nhiễm phổ biến ở Việt Nam trong những năm gần đây. Bệnh gây tổn thương não, để lại di chứng thần kinh nặng và nguy cơ tử vong cao nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Để hiểu rõ hơn về bệnh và một số biện pháp phòng bệnh hiệu quả, phóng viên đã có cuộc trao đổi với bác sĩ Tô Phương Anh, Khoa Kiểm soát bệnh tật và HIV/AIDS, Trung tâm Y tế thành phố Cẩm Phả về vấn đề này.
PV: Thưa bác sĩ, bệnh viêm não virus là gì? Nguyên nhân nào gây nên tình trạng này?
Bs. Phương Anh: Bệnh viêm não virus có 2 loại là viêm não virus nguyên phát và viêm não virus thứ phát. Viêm não virus nguyên phát có tác nhân gây bệnh là những virus có ổ chứa thiên nhiên, do côn trùng tiết túc (sinh vật đa bào, không xương sống như muỗi, ve…) truyền virus gây bệnh. Các bệnh viêm não virus thứ phát là biến chứng của các virus gây bệnh sởi, quai bị, cúm, virus đường ruột,…
70% các trường hợp mắc viêm não được xác định là do virus. Có nhiều loại virus khác nhau gây viêm não, có thể phân loại thành ba nhóm: virus thông thường, virus thời thơ ấu và virus arbovirus.
Loại virus phổ biến nhất gây viêm não ở các nước phát triển là herpes simplex. Virus herpes thường di chuyển qua một dây thần kinh đến da, nơi nó gây ra vết loét lạnh. Tuy nhiên, trong một số ít trường hợp, virus di chuyển đến não. Dạng viêm não này thường ảnh hưởng đến thùy thái dương – phần não kiểm soát trí nhớ và lời nói. Nó cũng có thể ảnh hưởng đến thùy trán, phần kiểm soát cảm xúc và hành vi. Viêm não do herpes gây ra rất nguy hiểm và có thể dẫn đến tổn thương não nghiêm trọng và tử vong. Các loại virus phổ biến khác có thể gây viêm não bao gồm: quai bị, Virus Epstein-Barr, HIV, virus cự bào.
Viêm não được lây truyền thông qua muỗi và ve là những động vật chân đốt (arthropod) nên có tên là arbovirus (Arthropod-borne virus). Các sinh vật truyền bệnh từ một cơ thể vật chủ này sang một vật chủ khác được gọi là vector truyền bệnh. Muỗi là một vector truyền bệnh quan trọng. Hiếm xảy ra các trường hợp mắc viêm não do virus thời thơ ấu, bao gồm: thủy đậu (rất hiếm), bệnh sởi, rubella.
Ngoài ra, một số người có thể bị nhiễm virus qua: Ho hoặc hắt hơi từ một người nhiễm bệnh giải phóng virus trong không khí, sau đó người khác hít phải; Ăn thực phẩm bị ô nhiễm; chạm vào người bị nhiễm bệnh; Một số trường hợp viêm não virus là do nhiễm virus không hoạt động (như virus herpes simplex) trở lại hoạt động.
Muỗi được coi là vật trung gian truyền bệnh nguy hiểm của bệnh viêm não virus
PV: Chúng ta có thể nhận biết viêm não virus qua những dấu hiệu, triệu chứng nào?
Bs. Phương Anh: Biểu hiện bệnh thường gặp liên quan đến tổn thương hệ thần kinh trung ương bao gồm: sốt, co giật, đau đầu dữ dội, buồn nôn, lú lẫn, mất định hướng, thay đổi nhân cách, rối loạn nghe hoặc nói, có thể xuất hiện ảo giác, mất trí nhớ, đờ đẫn hoặc hôn mê.
– Ở trẻ nhỏ, các dấu hiệu trên không điển hình và khó phát hiện, tuy nhiên vẫn có một số dấu hiệu quan trọng giúp định hướng chẩn đoán. Các dấu hiệu này bao gồm: Nôn mửa; Thóp phồng (nếu còn thóp); Khóc không thể dỗ nín hoặc khóc nhiều hơn khi trẻ được bồng lên hoặc thay đổi tư thế; Gồng cứng người…
PV: Viêm não virus có nguy hiểm không, bệnh có thể gây ra biến chứng gì nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, thưa bác sĩ?
Viêm não virus có khả năng gây ra những biến chứng nguy hiểm lên hệ thần kinh trung ương nếu không phát hiện sớm và điều trị kịp thời
Bs. Phương Anh: Viêm não virus khi được phát hiện sớm và điều trị kịp thời vẫn có thể để lại di chứng nặng nề. Tuy nhiên nếu không được điều trị có thể dẫn đến biến chứng rất nguy hiểm.
– Đối với thể tối cấp có thể suy hô hấp, trụy tim mạch tử vong rất nhanh. Các thể khác tùy theo mức độ tổn thương của não có thể gây nên tình trạng sức khoẻ khác nhau như:
+ Tử vong: do virus quai bị, sởi, cúm khá ít, 70% viêm não do HSV nếu không điều trị, có điều trị tỉ lệ này giảm xuống khoảng 10%; tỉ lệ này với JEV khoảng 60%; với virus HIV > 70%; virus dại tử vong 100%.
+ Đột quỵ thiếu máu não cục bộ.
+ Viêm mạch não do VZV: bệnh cảnh huyết khối, xuất huyết theo nhánh động mạch não.
+ Động kinh
+ Bệnh Von Economo: các triệu chứng ngoại tháp dai dẳng xuất hiện vài tháng sau viêm não, thường trong viêm não Nhật Bản.
+ Rối loạn tâm thần, chậm phát triển tâm thần – trí tuệ – vận động – ngôn ngữ.
PV: Đối tượng nào có nguy cơ mắc viêm não virus, thưa bác sĩ?
Bs Phương Anh: Bệnh viêm não có thể gặp ở mọi đối tượng, mọi khu vực trên thế giới. Tuy nhiên, bệnh đôi khi có tính chất mùa vụ theo đặc điểm của vector truyền bệnh và phân bố theo miền địa lý. Mọi lứa tuổi đều có thể mắc bệnh tuy nhiên trẻ nhỏ và người già hay gặp hơn. Bệnh nhân suy giảm miễn dịch, HIV, ghép tạng,… cũng tăng nguy cơ nhiễm một số virus như CMV, HSV, EBV,….từ đó tăng nguy cơ mắc bệnh viêm não.
Tại Việt Nam, đất nước có khí hậu nhiệt đới, tồn tại nhiều loài vector truyền bệnh, những người chưa được tiêm phòng một số vắc xin phòng bệnh như vắc xin viêm não Nhật Bản, vắc xin sởi – quai bị – Rubella, vắc xin cúm,… cũng tăng nguy cơ mắc bệnh. Do đó việc tiêm phòng là quan trọng.
PV: Vậy hiện nay có những phương pháp gì để điều trị đối với bệnh nhân viêm não virus?
Bs. Phương Anh: Cho tới nay đa số các loại viêm não do virus chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Vì vậy, điều trị viêm não chủ yếu là điều trị triệu chứng như: Chống phù não, chống nhiễm khuẩn, đảm bảo hô hấp, tuần hoàn, hạ sốt, chống co giật, cân bằng điện giải, dinh dưỡng và phục hổi chức năng nếu cần.
PV: Để chủ động phòng bệnh, bác sĩ có thể đưa ra những khuyến cáo gì?
Bs. Phương Anh: Với những bệnh viêm não được lây truyền do côn trùng như muỗi thì nên hạn chế sinh hoạt ngoài trời, đặc biệt là lúc bình minh và hoàng hôn – bởi đây là thời điểm muỗi hoạt động mạnh nhất. Phụ huynh chú ý cho trẻ mặc quần áo phủ kín tay chân, mang tất.
– Tại gia đình cần thực hiện các biện pháp ngăn ngừa muỗi đốt như: dùng các chất xua đuổi côn trùng, nằm màn khi ngủ, vệ sinh môi trường sạch sẽ, phát quang bụi rậm thông thoáng cống rãnh, đậy kĩ các vật dụng chứa nước, loại bỏ dụng cụ thừa có khả năng đọng nước nhằm mục đích loại bỏ nơi cư ngụ của loài muỗi đẻ trứng.
– Đối với các chủng virus như herpes, sởi, quai bị,… bệnh lây qua đường hô hấp và tiếp xúc trực tiếp, chúng ta cần phải cách ly người bệnh cũng như hạn chế việc tiếp xúc trực tiếp với người bệnh, sử dụng các biện pháp phòng hộ như đeo khẩu trang khi chăm sóc người bệnh.
– Tiêm vắc xin phòng ngừa một số bệnh gây viêm não Virus như: Viêm não Nhật Bản, Sởi, quai bị, cúm, Rubella, Viêm gan B, Thủy đậu…
– Nếu phát hiện các biểu hiện sớm của bệnh phải đưa người bệnh đến ngay cơ sở y tế để được thăm khám, tư vấn và điều trị kịp thời.
Thanh Nga (CDC)
