Tiêu chảy cấp là một trong những bệnh về đường tiêu hóa thường gặp nhất ở trẻ em, nhất là vào mùa hè. Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng 80% trong đó xảy ra ở trẻ dưới 2 tuổi. Tiêu chảy cấp rất dễ lây lan, có nguy cơ gây suy dinh dưỡng và tử vong nếu không được chăm sóc và điều trị kịp thời.
Tiêu chảy là chỉ số lần đại tiện tăng, thường mỗi ngày trên 3 lần, phân loãng hoặc như nước, có khi còn lẫn những chất không bình thường như thức ăn chưa tiêu hóa, niêm dịch bởi chế độ ăn không thích hợp gây rối loạn tiêu hóa (tiêu chảy thường) hoặc toàn nước có lẫn máu và bệnh diễn ra nhiều ngày khoảng từ 5 – 7 ngày (tiêu chảy cấp).
Nguyên nhân tiêu chảy cấp ở trẻ có thể do nhiễm khuẩn đường ruột hoặc dị ứng một số loại thực phẩm
Nguyên nhân chính gây tiêu chảy cấp ở trẻ em thường do virus, vi khuẩn hoặc kí sinh trùng gây ra. Trong đó, Rotavirus là nguyên nhân phổ biến nhất gây tiêu chảy cấp, có thể gây tử vong ở trẻ nhỏ. Đây là virus có khả năng tồn tại bền vững trong môi trường, có thể sống hàng giờ ở trên bàn tay và trên các bề mặt rắn. Đặc biệt, rotavirus có thể sống ổn định và gây ra bệnh khi sống trong phân 1 tuần. Tiêu chảy cấp thường có những biểu hiện điển hình như tiêu chảy, nôn ói, đau bụng và dễ mất nước, có thể dẫn đến trụy mạch rồi tử vong. Bên cạnh đó, còn một số nguyên nhân khác gây bệnh tiêu chảy cấp ở trẻ có thể kể đến như: Vi khuẩn gây nhiễm trùng: Bacillus, Campylobacter jejuni, lỵ trực khuẩn, thương hàn, Clostridium botulinum, E. coli, Listeria monocytogenes, Salmonella spp, Shigella spp, Staphylococcus aureus, Vibrio cholerae, Yersinia enterocolitica…hay ký sinh trùng: Cryptosporidium, Entamoeba histolytica, Giardia lamblia, Toxoplasma gondii…
Các yếu tố làm tăng nguy cơ tiêu chảy cấp ở trẻ:
- Trẻ từ 6-11 tháng tuổi, khi trẻ bắt đầu bước vào giai đoạn ăn dặm;
- Trẻ không được nuôi bằng sữa mẹ trong khoảng 4-6 tháng đầu tiên, cai sữa sớm;
- Nguồn thức ăn và nước uống không đảm bảo vệ sinh;
- Trẻ suy dinh dưỡng, ốm yếu, suy giảm miễn dịch do HIV hoặc sau khi hết bệnh sởi;
- Không đảm bảo vệ sinh trước khi chuẩn bị thức ăn cho bé, cho bé ăn và sau khi dọn phân cho bé;
- Thời tiết nóng ẩm tạo điều kiện cho vi khuẩn và virus phát triển: mùa đông, virus Rota phát triển và lây lan nhanh chóng, gây tiêu chảy cho bé, còn mùa hè trẻ dễ bị tiêu chảy do nhiễm khuẩn;
Tiêu chảy ở trẻ em có 2 dạng: tiêu chảy cấp tính xảy ra đột ngột và tiêu chảy mãn tính kéo dài nhiều ngày do hấp thu kém hay suy tụy tạng hoặc do chức năng ruột non bị biến đổi. Tình trạng nguy hiểm cho bé bị tiêu chảy là kiệt nước. Bé càng đi nhiều lần (4 đến 10 lần/ngày) thì lượng nước sinh lý trong cơ thể mất đi càng nhiều kèm theo những dấu hiệu như sút cân, tiểu ít, miệng khô, mắt lõm, da không còn căng và kém đàn hồi, ngủ không yên, cáu gắt.
Bác sĩ thăm khám cho bệnh nhi tiêu chảy cấp
Tiêu chảy cấp thường lây truyền qua đường phân – miệng, thông qua thức ăn hoặc nước uống bị ô nhiễm hoặc tiếp xúc trực tiếp với phân đã nhiễm khuẩn gây bệnh. Một số thói quen tạo điều kiện thuận lợi cho sự lan truyền tác nhân gây bệnh như: trẻ bú bình không hợp vệ sinh; không rửa tay sau khi đi ngoài, trước khi chế biến thức ăn cho trẻ; thực phẩm bị nhiễm mầm bệnh; xử lý phân không hợp vệ sinh…
Chia sẻ một số biện pháp xử trí khi trẻ bị tiêu chảy cấp, bác sĩ Phí Xuân Thi, Bệnh viện Sản Nhi Quảng Ninh cho biết: “Khi trẻ có các dấu hiệu nhẹ của bệnh tiêu chảy cấp cần cho trẻ uống nhiều nước hoặc các dung dịch bù nước thông dụng như ORS (oresol) để bù lại lượng nước đã mất trong cơ thể, đặc biệt tránh dùng thuốc tiêu chảy vì chúng không cần thiết và không an toàn cho trẻ. Đối với trẻ còn đang bú sữa mẹ cần tiếp tục cho bé bú, tuy nhiên, trong chế độ ăn uống của người mẹ nên cẩn thận với những thực phẩm có tính nhuận tràng khiến bé khó dứt tiêu chảy. Cho bé ăn những thức ăn giàu đạm, nấu chín và nghiền nhuyễn như thịt, cá, đậu, lòng đỏ trứng, không nên ăn thức ăn có mỡ hay xào nấu với mỡ. Khi phát hiện các dấu hiệu nghiêm trọng hơn như li bì, mệt lả, mắt rất trũng và khô, uống kém hoặc không thể bú được, sốt cao, đại tiện ra máu,…cần nhanh chóng đưa trẻ đến gặp bác sĩ chuyên khoa để thăm khám và điều trị kịp thời.”
Tiêu chảy có nguyên nhân thường gặp nhất là nhiễm trùng đường tiêu hóa. Bệnh có thể dễ dàng kiểm soát nếu được điều trị thuốc và bù đủ nước điện giải cũng như chất dinh dưỡng. Tuy nhiên, tiêu chảy là bệnh nghiêm trọng đối với trẻ nhỏ. Đối với những trường hợp tiêu chảy nặng và mất quá nhiều nước (như bệnh tả), người bệnh cần được nhập viện để bù nước nhanh bằng đường truyền tĩnh mạch. Trong trường hợp nghiêm trọng hơn, bé có thể cần phải truyền nước. Nếu trẻ tiêu chảy do nhiễm khuẩn, bác sĩ có thể cho bạn dùng thuốc kháng sinh.
Chế độ dinh dưỡng vô cùng quan trọng trong việc phòng và điều trị tiêu chảy cấp ở trẻ, do trẻ mất nước suy kiệt nên thường sẽ mệt mỏi, biếng ăn. Chăm sóc trẻ bị tiêu chảy cần tránh việc cho trẻ nhịn ăn hoặc uống, nên cho trẻ uống nhiều nước và ăn uống bình thường, chú ý chọn thức ăn nấu chín kỹ và dễ tiêu hóa như cháo thịt, cơm…
Một số biện pháp dinh dưỡng có thể dùng cho trẻ trong giai đoạn điều trị tiêu chảy cấp:
- Uống nước ép trái cây không đường
- Ăn các loại thực phẩm chứa kali cao như chuối, khoai tây
- Ăn các loại thực phẩm và uống chất lỏng có chứa natri cao như nước canh, súp, nước giải khát, bánh quy mặn
- Ăn các thực phẩm giàu chất xơ, chẳng hạn như rau xanh, bột yến mạch, gạo
- Hạn chế thực phẩm có đường vì chúng có thể sẽ làm cho bệnh tiêu chảy trở nên trầm trọng hơn
- Tránh các thực phẩm có chứa caffeine như trà, cà phê và nước giải khát có gas
- Tránh các sản phẩm từ sữa và các thực phẩm giàu magie.
Khi trẻ có các dấu hiệu nghiêm trọng do tiêu chảy cấp như: tay chân lạnh, da nhợt nhạt, giảm lượng nước tiểu, lơ mơ, li bì, đi tiểu ít, khô da, sốt cao, phân vàng hoặc đen…Bố mẹ nên đưa bé đến trung tâm y tế gần nhất để được khám và điều trị kịp thời.
Hiện nay chưa có biện pháp mang tính triệt để phòng ngừa bệnh tiêu chảy ở trẻ em nhưng có nhiều cách giúp làm giảm bớt tần suất tiêu chảy ở trẻ như cho trẻ ăn uống hợp vệ sinh, ăn chín, uống sôi, không ăn đồ sống, thức ăn đã để quá 6 giờ hoặc qua đêm. Cần rửa tay sạch trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh bằng xà phòng. Sử dụng thực phẩm và nguồn nước sạch để chế biến thức ăn cho trẻ… Bên cạnh đó, tiêm chủng đầy đủ là biện pháp hữu hiệu giúp trẻ nâng cao hệ miễn dịch và phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.
Ngọc Phượng (CDC)
