Năm học mới sắp bắt đầu, nhiều phụ huynh thường chú trọng việc mua sắm đồng phục, sách vở, mà có thể lơ là việc chuẩn bị tinh thần cho con. Đây là giai đoạn đặc biệt nhạy cảm, bởi trẻ có thể cảm thấy lo âu hoặc căng thẳng – có trường hợp nặng hơn là biểu hiện trầm cảm. Điều đáng lo ngại là không ít gia đình bỏ qua những dấu hiệu tinh tế khiến trẻ rơi vào khủng hoảng tinh thần.
Theo các chuyên gia tâm thần nhi khoa, tỷ lệ mắc trầm cảm ở trẻ em nói chung khoảng 2%, tăng lên 5–8% ở lứa tuổi vị thành niên. Trên toàn quốc, UNICEF ước tính có khoảng 8–29 % trẻ em và vị thành niên bị các vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần, bao gồm trầm cảm, lo âu và rối loạn hành vi.
Một nghiên cứu thực hiện năm 2024 tại TP.HCM cho thấy, 31,7% học sinh THPT có biểu hiện trầm cảm, 25,1 % lo âu và 23,8 % căng thẳng; tổng cộng 42,4% có ít nhất một trong ba triệu chứng này. Thêm vào đó, ngành y tế cũng cảnh báo rằng hơn 20% trẻ em Việt Nam đang có các triệu chứng rối loạn tâm thần và 5–8 % trẻ vị thành niên đang điều trị trầm cảm tại Bệnh viện Nhi Trung ương; đáng buồn là nhiều trường hợp đến viện khi đã ở giai đoạn nặng hoặc sau khi có ý định tự tử.
Những con số này chỉ ra một thực trạng nghiêm trọng: trầm cảm và rối loạn tâm thần ở trẻ em, đặc biệt lứa tuổi học đường, đang gia tăng và thường bị bỏ sót. Nguồn gốc stress có thể đến từ áp lực học hành, sự kỳ vọng quá mức từ gia đình, sự thay đổi môi trường, hoặc từ những trải nghiệm tiêu cực như bị bắt nạt, căng thẳng học tập kéo dài, hoặc rối loạn giấc ngủ – yếu tố khiến tinh thần trẻ suy giảm rõ rệt.
Vậy, đâu là những dấu hiệu mà phụ huynh không nên bỏ qua? Trẻ thường biểu hiện bằng hành vi thay đổi: ít nói, thu mình, cáu gắt bất thường, sợ đến trường, mất hứng thú học tập hoặc cảm thấy vô vọng. Rối loạn giấc ngủ, chán ăn, mệt mỏi kéo dài, than phiền “không muốn làm gì cả” cũng là tín hiệu đỏ. Đặc biệt, nếu trẻ có những ý nghĩ tiêu cực về bản thân hoặc nhắc đến cái chết, cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ tâm thần hoặc tâm lý nhi khoa ngay lập tức.
Chuẩn bị tâm lý cho trẻ trước năm học mới
Để hỗ trợ trẻ vượt qua giai đoạn chuyển tiếp này, phụ huynh nên bắt đầu bằng việc ổn định giờ giấc sinh hoạt ít nhất 1–2 tuần trước khai giảng: đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc, hạn chế thiết bị điện tử, tăng cường vận động và thời gian ngoài trời. Cùng lúc đó, xây dựng sự kết nối tinh thần qua những cuộc trò chuyện nhẹ nhàng, hỏi thăm và chia sẻ cảm xúc với trẻ, giúp con cảm thấy được lắng nghe và thấu hiểu. Tránh áp lực điểm số, thay bằng lời khích lệ dựa trên sự nỗ lực và tiến bộ cá nhân.
Tạo tâm lý tích cực bằng cách cho trẻ tham gia vào việc chuẩn bị đồ dùng học tập, tạo cơ hội gặp gỡ bạn bè, thăm lớp học mới trước khi vào năm học chính thức. Những hành động nhỏ này có thể giúp trẻ cảm thấy quen thuộc, giảm lo lắng và xây dựng cảm giác sẵn sàng.
Nếu thấy trẻ có dấu hiệu lo âu, chán nản kéo dài hoặc biểu hiện ngày càng tiêu cực, đừng chần chừ đưa con đến gặp các chuyên gia – bác sĩ tâm lý, tâm thần nhi khoa – để được đánh giá chính xác, can thiệp kịp thời và hỗ trợ lâu dài.
Sức khỏe tâm thần là cơ sở quan trọng cho một năm học hiệu quả và hạnh phúc. Hãy hành động từ hôm nay – theo dõi tinh thần con, lắng nghe con, và sẵn sàng hỗ trợ khi cần – để trẻ bước vào năm học mới với tâm thế tự tin và khỏe mạnh.
Bs. Phương Anh (CDC)
