Ung thư dạ dày từ lâu đã được xem là một trong những bệnh ung thư nguy hiểm nhất đối với người Việt Nam. Mỗi năm, cả nước ghi nhận hơn 17.000 ca mắc mới và khoảng 15.000 trường hợp tử vong, đưa căn bệnh này vào nhóm ung thư gây tử vong hàng đầu. Điều đáng lo ngại là số ca mắc ở người trẻ đang gia tăng; nhóm tuổi dưới 40 chiếm đến 20–25%, một tỷ lệ cao hơn nhiều so với trước đây.
Mặc dù nguy hiểm, ung thư dạ dày vẫn có thể phát hiện sớm và điều trị hiệu quả nếu người dân hiểu được bệnh, biết cách nhận diện các yếu tố nguy cơ và chủ động tầm soát định kỳ.
Ung thư dạ dày hình thành như thế nào?
Dạ dày là cơ quan quan trọng của hệ tiêu hóa, nơi tiếp nhận, nghiền nhỏ và tiêu hóa một phần thức ăn. Lớp niêm mạc dạ dày liên tục tái tạo và chịu ảnh hưởng của acid tiêu hóa, vi khuẩn cũng như thói quen ăn uống của con người. Khi lớp niêm mạc bị kích thích kéo dài hoặc tổn thương lặp đi lặp lại, các tế bào có thể biến đổi và phát triển bất thường.
Theo thời gian, những tế bào bất thường này hình thành khối u ác tính. Từ dạ dày, tế bào ung thư có thể xâm lấn thành dạ dày, lan vào hạch bạch huyết và di căn đến gan, phổi, phúc mạc… Điều này lý giải vì sao phần lớn trường hợp phát hiện muộn thường có tiên lượng nặng.
Một trong những yếu tố quan trọng nhất liên quan đến ung thư dạ dày là nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori (H. pylori). Đây là loại vi khuẩn sống trong dạ dày và có khả năng gây viêm mạn tính, loét và lâu dài dẫn đến biến đổi tế bào niêm mạc. Ngoài ra, thói quen ăn mặn, ăn đồ lên men chứa nitrit (như dưa muối, cá muối), lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá hoặc tình trạng viêm dạ dày kéo dài không điều trị triệt để đều làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
Bác sĩ CKII Nguyễn Văn Dũng – Trưởng Khoa Ung bướu 1, Bệnh viện Bãi Cháy chia sẻ: “Thói quen ăn uống thiếu lành mạnh và viêm dạ dày mạn tính kéo dài là hai yếu tố nguy cơ lớn nhất. Nhiều bệnh nhân đến khám khi triệu chứng đã rất rõ, trong khi giai đoạn sớm gần như không có biểu hiện nào đặc hiệu.”
Vì sao bệnh khó phát hiện ở giai đoạn đầu?
Không giống nhiều bệnh ung thư khác có triệu chứng rõ rệt từ sớm, ung thư dạ dày lại tiến triển âm thầm. Những biểu hiện ban đầu như đầy bụng, ợ hơi, buồn nôn… thường bị nhầm với rối loạn tiêu hóa thông thường hoặc viêm dạ dày nhẹ.
Thậm chí ngay cả cảm giác đau cũng không đặc hiệu; cơn đau có thể âm ỉ, thoáng qua và không theo chu kỳ, khiến nhiều người chủ quan. Chỉ khi bệnh tiến triển mạnh hơn, các dấu hiệu như đau dữ dội, chán ăn, sụt cân, thiếu máu, đi ngoài phân đen mới xuất hiện – lúc này phần lớn bệnh đã ở giai đoạn tiến triển.
Bác sĩ Nguyễn Văn Dũng nhấn mạnh: “Các trường hợp có triệu chứng rõ ràng như đau thượng vị kéo dài, sút cân, thiếu máu thường là giai đoạn muộn. Để phát hiện sớm, không thể dựa vào triệu chứng mà phải nội soi.”
Tầm soát – chìa khóa phát hiện sớm ung thư dạ dày
Ung thư dạ dày có 5 giai đoạn, từ giai đoạn 0 (tổn thương tại niêm mạc) đến giai đoạn 4 (di căn xa). Điều quan trọng là:
Giai đoạn 0 và giai đoạn 1 hoàn toàn có thể điều trị khỏi bằng kỹ thuật can thiệp ít xâm lấn, như cắt tách niêm mạc qua nội soi.
Tuy nhiên điều này chỉ khả thi nếu bệnh được tầm soát và phát hiện sớm. Nội soi dạ dày hiện là phương pháp có độ chính xác cao nhất. Trong quá trình nội soi, bác sĩ có thể quan sát bất thường, lấy mẫu sinh thiết và xử lý sớm các tổn thương tiền ung thư.
Việc tầm soát càng trở nên quan trọng đối với các nhóm có nguy cơ cao như:
- Người có viêm loét dạ dày mạn tính
- Nhiễm H. pylori
- Người có người thân mắc ung thư dạ dày
- Thường xuyên sử dụng rượu bia, thuốc lá
- Trên 40 tuổi
Nếu kết quả nội soi bình thường, người từ 40 tuổi trở lên nên lặp lại mỗi 3–5 năm. Nhưng với người có tổn thương hoặc nhiễm H. pylori, cần tái khám tầm soát hàng năm để kiểm soát nguy cơ ung thư hóa.
Điều trị và chăm sóc: Hiệu quả phụ thuộc vào thời điểm phát hiện
Nếu phát hiện sớm, tỉ lệ điều trị thành công ung thư dạ dày rất cao. Bệnh nhân có thể chỉ cần can thiệp qua nội soi, ít đau, thời gian hồi phục nhanh. Khi bệnh tiến triển hơn, phẫu thuật cắt một phần hoặc toàn bộ dạ dày là lựa chọn chính.
Điều trị giai đoạn muộn thường phải kết hợp nhiều phương pháp như phẫu thuật, hóa trị, nhắm trúng đích… và đòi hỏi theo dõi chặt chẽ mỗi 3 tháng trong 2 năm đầu để phát hiện nguy cơ tái phát hoặc di căn.
Sau phẫu thuật, người bệnh cần điều chỉnh chế độ ăn: ăn mềm, dễ tiêu, chia nhỏ bữa, nhai kỹ để giảm áp lực lên đường tiêu hóa mới hình thành.
Làm thế nào để phòng tránh ung thư dạ dày?
Phòng bệnh đóng vai trò quan trọng không kém điều trị. Theo các chuyên gia, thay đổi lối sống là yếu tố có khả năng tác động mạnh nhất đến việc giảm nguy cơ ung thư dạ dày.
Một chế độ ăn cân đối, hạn chế muối và thực phẩm chế biến sẵn, ưu tiên rau xanh – trái cây, tránh lạm dụng rượu bia sẽ giúp giảm đáng kể các tổn thương niêm mạc dạ dày. Việc uống đủ nước cũng giúp hệ tiêu hóa hoạt động ổn định hơn.
Bên cạnh đó, bất kỳ trường hợp nào bị viêm loét dạ dày, đặc biệt do H. pylori, đều cần được điều trị triệt để và tái khám đúng hẹn. Một đợt điều trị không đủ liều hoặc bỏ dở giữa chừng có thể khiến vi khuẩn kháng thuốc và làm tăng nguy cơ ung thư hóa trong tương lai.
Bác sĩ Nguyễn Văn Dũng khuyến cáo: “Người bệnh viêm loét dạ dày phải tuân thủ điều trị, tái khám đủ hẹn và kiểm tra lại H. pylori sau điều trị. Nhóm nhiễm H. pylori dai dẳng, viêm dạ dày mạn tính kéo dài chính là nhóm có nguy cơ ung thư cao nhất.”
Chế độ ăn cân đối giúp giảm đáng kể các tổn thương niêm mạc dạ dày
Ung thư dạ dày hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu phát hiện sớm. Điều quan trọng nhất là không chủ quan với các triệu chứng tiêu hóa kéo dài và chủ động nội soi định kỳ, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao.
Việc hiểu đúng về bệnh, chăm sóc sức khỏe tiêu hóa và duy trì thói quen sống lành mạnh sẽ giúp mỗi người tự bảo vệ mình trước căn bệnh nguy hiểm này.
Quỳnh Trang (CDC QN)
