Trong nhịp sống hiện đại, con người ngày càng phải đối diện với những áp lực từ công việc, học tập, các mối quan hệ xã hội và những biến cố bất ngờ. Những tổn thương tinh thần sâu sắc, đôi khi không nhìn thấy bằng mắt thường, chính là sang chấn tâm lý – một vấn đề đang được các chuyên gia sức khỏe tâm thần đặc biệt quan tâm. Bài viết này sẽ giúp bạn nhận diện, hiểu rõ và tìm cách vượt qua sang chấn tâm lý.

Sang chấn tâm lý là gì?

Sang chấn tâm lý (psychological trauma) là phản ứng của con người trước những sự kiện gây tổn thương tinh thần mạnh mẽ, chẳng hạn như mất người thân, tai nạn, bạo lực, bị bắt nạt, thất nghiệp, ly hôn hay các biến cố mà cá nhân cảm thấy không thể kiểm soát.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cứ 4 người thì có 1 người từng trải qua sang chấn tâm lý nghiêm trọng trong đời. Trong bối cảnh xã hội hiện đại, áp lực từ công việc, học tập, mạng xã hội hay khủng hoảng gia đình khiến sang chấn tâm lý trở nên phổ biến ở cả người lớn và trẻ em.

Một điểm đặc biệt của sang chấn tâm lý là “vết thương vô hình”, không để lại dấu vết trên cơ thể nhưng gây ảnh hưởng sâu sắc đến cảm xúc, hành vi và sức khỏe tổng thể của người bệnh.

Dấu hiệu nhận biết sang chấn tâm lý

Những biểu hiện thường gặp bao gồm:

• Cảm xúc: lo âu, sợ hãi, buồn bã, mất niềm tin, tội lỗi, không còn hứng thú với cuộc sống.

• Hành vi: giật mình, dễ nổi nóng, thu mình, tách biệt với người khác.

• Giấc ngủ: khó ngủ, mất ngủ, ám ảnh về sự kiện cũ.

• Triệu chứng thể chất: mệt mỏi, tim đập nhanh, đau đầu, rối loạn tiêu hóa mà không có nguyên nhân y học rõ ràng.

Nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời, sang chấn tâm lý có thể dẫn đến rối loạn trầm cảm, rối loạn lo âu kéo dài hoặc thậm chí tự làm tổn thương bản thân.

Thạc sĩ, Bác sĩ Vũ Minh Hạnh, Giám đốc Bệnh viện Bảo vệ sức khỏe Tâm thần Quảng Ninh chia sẻ:
“Khi gặp các sang chấn tâm lý trong cuộc sống, phản ứng buồn bã, lo lắng, khó ngủ là bình thường. Tuy nhiên, nếu các triệu chứng kéo dài hơn 2–4 tuần, đó có thể là dấu hiệu của rối loạn tâm thần sau sang chấn (PTSD). Nếu không được can thiệp sớm, sang chấn có thể để lại những di chứng nặng nề.”

Những yếu tố dễ gây sang chấn

Trong đời sống hiện đại, nhiều yếu tố có thể dẫn tới sang chấn tâm lý:

• Đại dịch, thiên tai, thảm họa.

• Mất mát người thân, thất nghiệp, ly hôn, bạo lực gia đình.

• Áp lực học tập, công việc, xung đột xã hội.

“Sau đại dịch COVID-19, tỷ lệ người dân đến khám các rối loạn tâm thần ngày càng tăng, đặc biệt là rối loạn giấc ngủ, trầm cảm, lo âu, cũng như những sang chấn tâm lý do thiên tai, bão lũ, mất nhà cửa hoặc thương tích cơ thể,” – bác sĩ Hạnh nói.
“Việc hỗ trợ tâm lý ban đầu, đảm bảo cảm giác an toàn, được ăn uống đầy đủ, có sự hỗ trợ từ cộng đồng, gia đình sẽ giúp người bệnh nhanh chóng vượt qua biến cố và trở lại trạng thái bình thường.”

Cách vượt qua sang chấn tâm lý

Điều quan trọng nhất là nhận diện và chấp nhận rằng mình đang tổn thương. Đừng cố tỏ ra mạnh mẽ hay phủ nhận cảm xúc. Bước đầu tiên để chữa lành là chia sẻ với người thân, bạn bè hoặc chuyên gia tâm lý.

Bên cạnh đó, các chuyên gia khuyến nghị những biện pháp hỗ trợ tâm lý và thể chất sau:

1. Tập luyện thể chất: Thể dục, thể thao giúp cơ thể giải phóng năng lượng tiêu cực, nâng cao sức khỏe tổng thể và hỗ trợ tinh thần hồi phục nhanh hơn.

2. Giữ giấc ngủ chất lượng: Ngủ đủ giấc giúp cơ thể cân bằng, tinh thần ổn định. Tránh sử dụng điện thoại hoặc thiết bị điện tử quá mức, đặc biệt vào ban đêm.

3. Dinh dưỡng hợp lý: Ăn uống đủ chất, ưu tiên thực phẩm dễ tiêu, uống đủ nước. Hạn chế rượu, bia, các chất kích thích và ma túy.

4. Kết nối xã hội: Chia sẻ cảm xúc với gia đình, bạn bè hoặc cộng đồng. Sự quan tâm và hỗ trợ từ người xung quanh giúp giảm cảm giác cô đơn, tăng niềm tin và tạo động lực vượt qua khủng hoảng.

5. Hạn chế tiếp nhận thông tin tiêu cực: Tránh những thông tin chưa được kiểm chứng, gây hoang mang hoặc lo sợ, đặc biệt trên mạng xã hội.

6. Học kỹ năng ứng phó với biến cố: Chuẩn bị các kỹ năng sống cơ bản: thoát hiểm khi gặp hỏa hoạn, động đất, tai nạn, tự chăm sóc bản thân khi chưa có ai bên cạnh.

7. Tìm đến dịch vụ y tế khi cần: Khi sang chấn tâm lý kéo dài hoặc biểu hiện nặng: mất ngủ, chán ăn, buồn bã kéo dài, đau mỏi cơ thể không rõ nguyên nhân, hãy đến các cơ sở chuyên khoa tâm thần để được khám và can thiệp kịp thời.

“Chăm sóc sức khỏe tâm thần quan trọng như chăm sóc thể chất. Chỉ một lời chia sẻ, một cái nắm tay hay sự lắng nghe chân thành cũng là ‘liều thuốc’ giúp vượt qua khủng hoảng tinh thần,” – bác sĩ Hạnh nhấn mạnh.

Khi nào cần can thiệp chuyên nghiệp?

• Triệu chứng kéo dài > 2–4 tuần, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.

• Cảm giác tuyệt vọng, mất niềm tin vào cuộc sống.

• Xuất hiện ý nghĩ tự làm hại bản thân hoặc người khác.

Điều trị sớm, đồng hành sớm là chìa khóa để hồi phục và tìm lại bình an trong tâm hồn.

Sang chấn tâm lý có thể xảy ra với bất kỳ ai, ở bất kỳ độ tuổi nào, nhưng không ai phải chịu đựng một mình. Nhận diện sớm, chấp nhận cảm xúc, duy trì sức khỏe thể chất và tâm thần, kết nối xã hội và tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn là cách giúp mỗi người vượt qua khủng hoảng.

Hãy nhớ rằng, mỗi bước nhỏ trong chăm sóc sức khỏe tâm thần là bước tiến lớn để lấy lại cân bằng, mở ra cánh cửa cho một cuộc sống khỏe mạnh và hạnh phúc hơn.

Quỳnh Trang (CDC QN)