Tai nạn thương tích là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật ở trẻ em. Trẻ em vốn hiếu động, tò mò, chưa nhận thức được nguy cơ nên rất dễ bị tai nạn trong sinh hoạt hằng ngày. Tai nạn có thể phòng tránh được nếu người lớn nhận diện sớm các yếu tố nguy cơ và chủ động xây dựng môi trường an toàn cho trẻ.

Không chỉ gây tổn thương thể chất, tai nạn còn ảnh hưởng đến tâm lý, khả năng học tập và sự phát triển lâu dài của trẻ. Do đó, phòng chống tai nạn thương tích không chỉ là trách nhiệm của gia đình mà còn là nhiệm vụ quan trọng của ngành y tế, giáo dục và toàn xã hội.

Các nguy cơ phổ biến và biện pháp phòng tránh

1. Phòng tránh vật sắc nhọn cắt, đâm

Trẻ nhỏ rất thích tiếp xúc với mọi vật nên có nguy cơ cao bị các vật sắc nhọn cắt, đâm vào người. Người chăm sóc trẻ nên hết sức chú ý:

• Để lên cao, an toàn, hoặc có giá treo ngoài tầm với của trẻ các vật dụng sắc nhọn trong gia đình như dao, kéo, rìu, cưa, cung nỏ, liềm,…
• Không cho trẻ chơi với các vật dụng sắc nhọn trong gia đình hoặc chơi ở nơi có nhiều vật dụng sắc nhọn xung quanh như mảnh kính vỡ, đá nhọn,…

Sơ cấp cứu: Nhanh chóng rửa sạch, sát trùng và cầm máu vết thương, sau đó đưa trẻ tới cơ sở y tế gần nhất.

2. Phòng tránh hóc, tắc nghẹn đường thở

Trẻ nhỏ rất dễ bị ngạt và tắc đường thở khi nuốt hoặc nhét các vật gây tắc đường thở vào miệng, mũi. Để phòng tránh, người chăm sóc trẻ cần:

• Cho trẻ ăn thức ăn đã được nghiền nhuyễn, không lẫn xương, lẫn hạt.

• Để ngoài tầm với của trẻ các vật dễ nuốt như đồng xu, kim băng, cúc áo, hạt trái cây, lạc (đậu phộng), …

• Khi ăn cơm, ăn bột, không để trẻ ngả đầu về phía sau và không để trẻ nhỏ vừa ăn vừa cười đùa.

•  Dạy trẻ không nên chơi trò dùng túi ni lông, chăn, gối để chụp lên đầu

Sơ cấp cứu:

• Nhanh chóng lấy dị vật ra khỏi mũi, miệng trẻ.
• Để trẻ cúi hoặc nằm sấp trên đùi bàn, đầu thấp hơn cơ thể.
• Vỗ nhiều lần vào lưng giữa hai vai trẻ để dị vật bật ra.
• Nếu trẻ bất tỉnh phải hà hơi thổi ngạt miệng-miệng hoăc miệng-mũi và chuyển ngay trẻ tới cơ sở y tế gần nhất.

3. Phòng tránh ngộ độc

Người chăm sóc trẻ cần:

• Cách ly hoặc để xa tầm với của trẻ các loại thuốc, hóa chất như thuốc trừ sâu, thuốc chuột, thuốc chữa bệnh, bình xịt muỗi, …
• Hướng dẫn trẻ ăn – uống sạch, không ăn thức ăn lạ, thức ăn ôi thiu, nấm lạ, …
• Không sử dụng các vật chứa hóa chất để đựng đồ ăn, thức uống.
• Không sử dụng các vật đựng đồ ăn thức uống để chưa các chất khác như xăng, cồn, dầu hỏa.

Sơ cấp cứu: Nếu trẻ uống phải thuốc trừ sâu, hóa chất độc thì gây nôn ngay và chuyển trẻ tới cơ sở y tế.

4. Phòng tránh động vật cắn

Người chăm sóc trẻ cần chú ý:

• Không cho trẻ trêu chọc các con vật như chó, mèo, không phá tổ ong, …
• Dạy trẻ không chơi gần bụi rậm đề phòng rắn cắn.
• Đi ra ngoài buổi tối nên có đèn hoặc khua gậy khi đi qua bụi rậm.
• Tiêm phòng đầy đủ cho các vật nuôi như chó mèo.

Sơ cấp cứu: Rửa vết cắn bằng nhiều nước và xà phòng, nếu cần có thể sử dụng bất cứ loại nước sạch có sẵn rồi chuyển trẻ tới cơ sở y tế.

5. Phòng tránh điện giật

Điện giật rất nguy hiểm vì gây bỏng, tổn thương thần kinh và dễ gây chết người. Người chăm sóc trẻ cần:

• Để ổ điện lên cao, ngoài tầm với của trẻ.
• Dùng ổ cắm điện có nắp đậy hoặc lấy băng dính dán kính những ổ cắm điện ít dùng đến.
• Không dùng dây điện không có phích để cắm trực tiếp vào ổ điện.
• Phải thường xuyên kiểm tra hệ thống điện đề phòng bị hở.
• Dạy trẻ không chơi gần máy thủy điện nhỏ, trạm điện, biến thế điện.
• Dạy trẻ tránh xa nơi dây điện đứt rơi xuống.
• Không để trẻ trèo cột điện, thả diều gần đường dây điện.
• Hướng dẫn trẻ không trú, nấp dưới gốc cây to khi trời mưa đề phòng sét đánh

Sơ cấp cứu:

• Bằng mọi cách tách nạn nhân ra khỏi nguồn điện.
• Nếu nạn nhân đã bất tỉnh phải kêu gọi mọi người giúp đỡ, tiến hành xoa bóp tim ngoài lồng ngực và hà hơi thổi ngạt ngay lập tức và kiên trì. Sau đó chuyển nạn nhân tới cơ sở y
  tế.

6. Phòng tránh bỏng cho trẻ em

Trẻ em, đặc biệt từ 2-5 tuổi dễ bị bỏng vì tính hiếu động, tò mò và do sự bất cẩn của người chăm sóc trẻ. Bỏng rất nguy hiểm, nếu bỏng nặng có thể để lại di chứng như sẹo, co kéo
cơ, gây tàn phế suốt đời hoặc gây chết người. Người chăm sóc trẻ cần:

• Làm cửa chắn quanh khu vực nấu ăn.
• Để xa tầm với của trẻ thứ ăn, đồ uống mới nấu như nồi canh, nồi cám, nước sôi, phích nước nóng, vật dễ cháy nổ như ga, xăng, cồn, …
• Hướng dẫn trẻ không nghịch lửa và các vật dễ cháy nổ như diêm, bật lửa, xăng dầu.

Sơ cấp cứu: Khi trẻ bị bỏng, cần nhanh chóng đưa trẻ ra khỏi nguồn gây bỏng, ngâm vùng cơ thể bị bỏng vào nước mát trong vòng 20-30 phút, chuyển trẻ bị nạn đến cơ sở y tế gần nhất càng sớm càng tốt.

Vai trò của gia đình, nhà trường và cộng đồng trong bảo vệ sức khỏe trẻ em

Gia đình là nơi trẻ dành nhiều thời gian nhất, vì vậy cha mẹ và người chăm sóc đóng vai trò quyết định trong việc phòng chống tai nạn. Cần thường xuyên kiểm tra, loại bỏ các nguy cơ tiềm ẩn trong nhà, dạy trẻ kỹ năng an toàn và cách xử lý khi gặp tình huống nguy hiểm.

Nhà trường cần đảm bảo môi trường học tập, vui chơi an toàn, tổ chức tuyên truyền và hướng dẫn kỹ năng sơ cứu cơ bản cho học sinh. Đồng thời, giáo viên nên phối hợp chặt chẽ với phụ huynh trong việc phát hiện, ngăn ngừa các hành vi nguy cơ.

Ở phạm vi cộng đồng, chính quyền địa phương, các tổ chức xã hội và ngành y tế cần đẩy mạnh truyền thông – giáo dục sức khỏe, tổ chức các lớp tập huấn, chiến dịch tuyên truyền và kiểm tra an toàn môi trường sống, đặc biệt tại các “điểm nóng” có nguy cơ cao như hồ nước, công trình xây dựng hoặc khu dân cư đông đúc.

Phòng chống tai nạn thương tích cho trẻ em là một hoạt động y tế dự phòng quan trọng, góp phần bảo vệ sức khỏe, tính mạng và tương lai của thế hệ trẻ. Mỗi cá nhân, gia đình và cộng đồng đều có thể chung tay xây dựng môi trường an toàn – lành mạnh – không tai nạn cho trẻ.

Bs. Phương Anh (CDC)