Mới đây, hệ thống giám sát dịch tại Hà Nội ghi nhận bé trai 12 tuổi, ở huyện Phúc là bệnh nhân viêm não Nhật Bản đầu tiên trong năm 2024, dù bệnh nhân đã tiêm đủ 4 mũi vắc xin.
Bé khởi phát bệnh với các triệu chứng sốt cao, đau đầu, hôm 16/6. Một ngày sau, bé bị cứng gáy, đi lại loạng choạng, được gia đình đưa đến Bệnh viện Nhi Trung ương. Kết quả xét nghiệm Mac-Elisa dịch não tủy của bệnh nhi cho thấy dương tính với virus viêm não Nhật Bản. Bé trai đã tiêm 4 mũi vaccine phòng bệnh viêm não Nhật Bản, trong đó mũi cuối cùng vào ngày 15/6/2019 (5 năm trước).
Về lý do bé trai mắc viêm não Nhật Bản dù đã tiêm đủ 4 mũi vắc xin, các bác sĩ cho biết, nếu chỉ tiêm vắc xin phòng viêm não Nhật Bản mũi 1 thì không có hiệu lực bảo vệ. Tiêm đủ 2 mũi thì hiệu lực bảo vệ có thể đạt trên 80%. Khi tiêm đủ 3 mũi thì hiệu quả đạt tới 90-95% trong khoảng 3 năm. Do đó trẻ cần phải được tiêm nhắc lại sau mỗi 3 năm, cho đến khi 15 tuổi để duy trì khả năng miễn dịch.
Tuy nhiên hiện nay, có đến 80% trường hợp mắc bệnh viêm não Nhật Bản là do không tuân thủ lịch tiêm vắc-xin phòng bệnh theo khuyến cáo của Bộ Y Tế.

Viêm não Nhật Bản là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm bởi vì người mắc bệnh bị virus tấn công và phải chịu những tổn thương ở hệ thần kinh trung ương, trường hợp nặng có thể đe dọa tính mạng, dẫn đến tử vong. Điều đáng nói là bệnh viêm não Nhật Bản thường khó phát hiện sớm do các triệu chứng ban đầu thường giống với bệnh viêm não hoặc viêm màng não khác (chủ yếu khởi phát từ sốt cao) nên việc chẩn đoán cần chờ kết quả xét nghiệm xác định virus. Bệnh diễn biến rất nhanh, các biểu hiện cấp tính bao gồm sốt cao đột ngột, nhức đầu, nôn mửa; rối loạn tinh thần ở các mức độ khác nhau: vật vã mê sảng hoặc ly bì, lú lẫn, hôn mê kèm theo co giật, cử động bất thường hoặc bị liệt… chỉ sau 3 ngày mắc bệnh.
Tỷ lệ tử vong do viêm não Nhật Bản có thể lên đến 10 – 20%. Nếu người bệnh viêm não Nhật Bản qua khỏi thì có thể gặp phải các di chứng thần kinh, tâm thần (chiếm 50%): Liệt vận động, chậm phát triển trí tuệ (bại não), mất ngôn ngữ, giảm trí nhớ nghiêm trọng, rối loạn tâm thần hoặc hôn mê, nghe kém hoặc điếc…
Tất cả đối tượng ở mọi độ tuổi đều có thể mắc bệnh viêm não Nhật Bản, nhưng chủ yếu là trẻ em dưới 15 tuổi. Đặc biệt, nhóm đối tượng có nguy cơ cao nhất là trẻ từ 2 – 6 tuổi (chiếm khoảng 75% tổng số ca mắc).

Bác sĩ Phạm Thị Ngọc Anh, Khoa Phòng chống bệnh truyền nhiễm (CDC Quảng Ninh) cho biết, bệnh viêm não Nhật Bản chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, chính vì vậy, tiêm vắc xin là cách phòng bệnh hiệu quả nhất.
Hiện nay, vắc-xin phòng viêm não Nhật Bản trong Chương trình tiêm chủng mở rộng sử dụng tại Việt Nam là vắc xin Jevax, vắc-xin bất hoạt, sản xuất tại Việt Nam với phác đồ tiêm cơ bản 3 mũi vắc-xin:
- Mũi 1: Khi trẻ đủ 12 tháng tuổi
- Mũi 2: 1-2 tuần sau
- Mũi 3: 1 năm sau
- Khuyến cáo tiêm nhắc lại 3 năm một lần cho đến khi trẻ được 15 tuổi.
Trong Chương trình tiêm chủng dịch vụ, có thêm 2 loại vắc xin phòng viêm não Nhật Bản:
1. Vắc xin Imojev của hãng Sanofi Pasteur của Pháp – sản xuất tại Thái Lan
– Là vắc-xin sống giảm độc lực, tái tổ hợp với virus sốt vàng.
– Được chỉ định tiêm chủng cho trẻ em từ 09 tháng tuổi và người lớn
– Lịch tiêm:
+ Trẻ từ 9 tháng tuổi đến dưới 18 tuổi (chưa tiêm vắc xin VNNB) có lịch tiêm 2 mũi:
- Mũi 1: Là mũi tiêm đầu tiên.
- Mũi 2: Tốt nhất 1 năm sau mũi đầu tiên, có thể sau 24 tháng.
+ Người tròn 18 tuổi trở lên: Tiêm 1 mũi. Có thể nhắc lại sau 5 năm.
2. Vắc xin Jeev 3mcg/6mcg của Ấn Độ
– Là loại vắc xin tinh khiết, bất hoạt qua nuôi cấy từ tế bào Vero
– Được chỉ định tiêm chủng cho trẻ em từ tròn 12 tháng tuổi đến người lớn ≤ 49 tuổi.
– Liều tiêm:
- Trẻ từ 1 tuổi đến tròn 3 tuổi: tiêm liều 3mcg/0,5 ml
- Người từ > 3 tuổi đến 49 tuổi: tiêm liều 6mcg/0,5 ml
– Lịch tiêm: 02 mũi cơ bản:
- Mũi 1: Lần đầu tiêm trong độ tuổi
- Mũi 2: Cách mũi 1 ít nhất 1 tháng
- Các mũi tiêm nhắc: khuyến cáo cần tiêm mũi nhắc để tăng cường và duy trì miễn dịch. Mũi nhắc lại dựa trên tình hình dịch tễ bệnh viêm não Nhật Bản và khuyến cáo của các Quốc gia có cùng dịch tễ.
Lưu ý: Sau khi tiêm đủ 3 mũi cơ bản vắc xin Jevax, 3 năm sau có thể tiêm chốt 1 mũi vắc xin Imojve hoặc 1 mũi vắc xin Jeev cho trẻ.
Các bác sĩ cũng khuyến cáo, muỗi đốt (muỗi Culex) là con đường duy nhất truyền nhiễm bệnh viêm não Nhật Bản. Vì vậy, ngoài tiêm vắc xin, các biện pháp sau đây cũng góp phần phòng bệnh:
- Vệ sinh môi trường, giữ gìn nhà ở sạch sẽ, vệ sinh chuồng trại để muỗi không có nơi trú đậu, nên dời chuồng gia súc xa nhà;
- Ngủ màn, không cho trẻ em chơi gần chuồng gia súc, đặc biệt lúc chập tối đề phòng muỗi đốt. Các hộ gia đình thường xuyên sử dụng các biện pháp thông thường để xua, diệt muỗi.
- Khi có dấu hiệu sốt cao cùng với các triệu chứng tổn thương hệ thần kinh, cần đưa trẻ ngay đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Quỳnh Trang (CDC QN)